Republika Cypryjska pod presją FIMI: Inspiracja polaryzacji, dyskredytacja Zachodu i wartości demokratycznych.

Wybrane aspekty oddziaływania informacyjno – psychologicznego w środowisku informacyjnym Cypru. Część II.

Republika Cypryjska poddawana jest coraz intensywniejszym działaniom o charakterze FIMI, w szczególności ze strony Rosji ale również Turcji oraz Chin. Bieżącym celem tego typu działań jest przede wszystkim:

1) Wywołanie polaryzacji w społeczeństwie, 

2) podważenie zaufania do systemu demokratycznego, 

3) wzbudzenie niechęci do Unii Europejskiej, 

4) popularyzacja teorii spiskowych

5) powstrzymanie pozytywnych zmian w postrzeganiu USA oraz NATO (działania dyskredytujące Zachód).

Działania te póki co odnoszą umiarkowane efekty, niemniej problemem Republiki Cypryjskiej jest słabe przygotowanie do zwalczania tego typu zagrożeń. Na poziomie administracji państwowej problemem są przede wszystkim niewielkie zasoby kadrowe. Również tylko nieliczne osoby ze świata nauki, np. dr Constantinos Adamides z University of Nicosia, zajmują się tą tematyką. Istnieje też jedna strona fact-checkingowa (https://factcheckcyprus.org/). Dlatego jako bardzo pozytywny krok należy uznać rozwój współpracy polsko-cypryjskiej, w  tym w szczególności działania podejmowane przez polskie MSZ zmierzające do wsparcia odporności Cypru na zagrożenia typu FIMI. Związane jest to również ze zbliżającym się przejęciem przez Polskę prezydencji w UE.

Choć Republika Cypryjska jest niewielkim krajem to znaczenie zwalczania działań FIMI oraz wsparcia ze strony innych państw UE w tym zakresie, nie powinno być bagatelizowane. Wynika to w szczególności z ważnego geopolitycznie położenia Republiki Cypryjskiej. Stosunkowo niewielka odległość od wybrzeża Libanu, Izraela, Palestyny, Egiptu i Turcji, wiąże się dla Republiki Cypryjskiej, a pośrednio dla całej Unii Europejskiej, zarówno z szansami, wyzwaniami jak i zagrożeniami. Dotyczy to w szczególności migracji, w tym jej weaponizacji, a także potencjalnego wpływu konfliktu bliskowschodniego na sytuację na Cyprze. Z drugiej strony położenie to stwarza również możliwości związane ze współpracą energetyczną, zwłaszcza w związku z sąsiadującymi ze sobą cypryjskimi, egipskimi, izraelskimi i libańskimi złożami gazu oraz projektem East Med.

W kontekście polsko-cypryjskiej współpracy m.in. w zakresie zwalczania FIMI należy pamiętać o rosnącej liczbie polskich turystów, przyjeżdżających na Cypr, którzy już drugi rok z rzędu są trzecią największą grupą narodową turystów w tym kraju (po Brytyjczykach i Izraelczykach). Ponadto od lat Polska odgrywa kluczową rolę w pracach archeologicznych na Cyprze.

Rosja długo wykorzystywała Cypr jako miejsce prania brudnych pieniędzy. Republika Cypryjska była również celem rosyjskiej turystyki oraz inwestycji, w szczególności wykupywania tutejszych nieruchomości. Sytuacja ta w ostatnich latach ulega zmianie, niemniej grupy zawodowe, które były beneficjentami rosyjskiej aktywności na Cyprze (np. księgowi, bankierzy, prawnicy etc.), a także cześć elit politycznych i intelektualnych (zwłaszcza starszych intelektualistów o proweniencji lewicowej, przyzwyczajonych do funkcjonowania Cypru w innym układzie geopolitycznym) nie zaakceptowała tego trendu. Cechą charakterystyczną Cypru jest przy tym istnienie dość silnego nurtu lewicowego eurosceptycyzmu, opartego na krytyce reakcji UE na kryzys finansowy 2009-2013, który dotknął m.in. Cypr. Środowisko to charakteryzuje również sceptycyzm wobec rozwijającej się współpracy amerykańsko-cypryjskiej.

Do niedawna postrzeganie USA na Cyprze zdominowane było przez pryzmat negatywnej oceny roli jaką według Cypryjczyków USA odegrało w czasie tureckiej inwazji na Cypr tj. „nie przeszkodzenia jej”. Ponadto NATO postrzegane było głównie przez pryzmat Turcji jako członka Sojuszu okupującego północną część Republiki Cypryjskiej. Jednakże w ostatnich latach postrzeganie zarówno USA jak i NATO zaczęło się zmieniać. Jest to jednak proces stopniowy, a celem rosyjskich działań FIMI jest m. in. przeciwdziałanie temu trendowi. Należy przy tym zwrócić uwagę na to, że w Republice Cypryjskiej wciąż przebywa stosunkowo liczna diaspora rosyjska. Mimo to nie dochodzi na Cyprze do otwartych konfliktów między nią a przebywającymi na Cyprze ukraińskimi uchodźcami. Nie dochodzi również do aktów wandalizmu w stosunku do symboli solidarności z narodem ukraińskim w kontekście rosyjskiej inwazji (np. niewielki memoriał ustawiony na promenadzie w Latakii).

Niemniej w kręgach intelektualistów powiązanych ze skrajnie lewicową partią AKEL pojawia się prorosyjska interpretacja tej wojny (jako rzekomy efekt ekspansji NATO na wschód i prowokacji USA wobec Rosji). Brak jednak otwartego kwestionowania na Cyprze rosyjskich zbrodni i otwarcie prorosyjskich postaw. Wieloletnie związki między Cyprem a Rosją, w tym w szczególności pozytywne konotacje (choćby oparte na aspekcie ekonomicznym) związane z rosyjskimi turystami, wpływają wciąż na percepcję Cypryjczyków. Język rosyjski wciąż jest obecny w przestrzeni publicznej w dużo większym stopniu niż np. język polski ale widać pewne zmiany w tym zakresie. Polscy turyści mogą się przy tym przyczynić do zmian percepcyjnych Cypryjczyków (oczywiście nie jako świadomy instrument narracyjny, tylko poprzez naturalne interakcje personalne), wymaga to jednak czasu. Percepcja Polski na Cyprze już uległa istotnej zmianie. O ile wcześniej nasz kraj postrzegany był jako mało znaczący kraj Europy Wschodniej, o której Cypryjczycy nie wiedzieli zbyt wiele, gdyż nie generowała turystyki na tę wyspę, to obecnie mają świadomość wzrostu politycznego i gospodarczego znaczenia Polski. 

Można wyróżnić cztery szczególne obszary wrażliwości informacyjno-psychologicznej odnoszące się do Republiki Cypryjskiej: 

1) Problem tureckiej okupacji, 

2) wojna w Strefie Gazy i Libanie, 

3) migracja,

4) kwestie aksjologiczno-obyczajowe. 

Ponadto sukces wyborczy Fidiasa Panajotu pokazał podatność cypryjskiego systemu politycznego na wstrząsy i potencjalną manipulację przez czynniki zewnętrzne. Istotną rolę odgrywają niejasności dotyczące listy donatorów funduszu Pierwszej Damy na rzecz zdolnych studentów mogą sprzyjać polaryzacji społecznej na Cyprze. W ciągu 9 miesięcy administrowania tym funduszem przez obecną Pierwszą Damę Philippę Karserę zebrał on 2,2 mln Euro, podczas gdy w latach 2014 – 2023 – 4,2 mln Euro (za cały okres). Oliwy do ognia dodało zawetowanie przez prezydenta ustawy nakazującej ujawnienie donatorów, co wywołało spekulacje, iż za tą kwotą mogą stać państwa arabskie oraz Rosja. Pod względem metod dezinformacji coraz częstsza staje się metoda „Doppelgänger”, przekierowująca uwagę wybranych grup społecznych do treści prorosyjskich i prochińskich portali „informacyjnych”. Odporność Cypryjczyków na tego typu działania jest wciąż bardzo słaba.

Wojna w Strefie Gazy i Libanie wywołuje nastroje współczucia i solidarności z Palestyńczykami i w mniejszym stopniu Libanem. Przejawem tych nastrojów są w szczególności wszechobecne graffiti propalestyńskie. Nie dochodzi jednak do ataków na obiekty izraelskie czy żydowskie, a turyści z Izraela są bezpieczni mimo że na Cyprze przebywa stosunkowo duża liczba muzułmanów (przeważnie przybyłych tu jako migranci). Należy to tłumaczyć brakiem tolerancji Cypryjczyków na incydenty wymierzone w turystów ze względu na wagę turystyki dla cypryjskiej gospodarki. Problemem jest natomiast dezinformacja oparta na zarzutach pod adresem Republiki Cypryjskiej, iż jakoby wspiera działania militarne Izraela, a w szczególności uczestniczy w przekazywaniu mu uzbrojenia. Część tych zarzutów związana jest z obecnością baz wojskowych na terenie suwerennych obszarów brytyjskich na Cyprze. Pojawiły się jednak również fałszywe informacje dot. rzekomego wykorzystywania stworzonego z inicjatywy władz cypryjskich korytarza humanitarnego z Cypru do Strefy Gazy do przerzutu broni dla Izraela. Dezinformacja dotycząca rzekomej roli Cypru we wspieraniu wojny w Strefie Gazy doprowadziła w czerwcu 2024 r. do gróźb ze strony Hezbollahu, że może on zaatakować cele na Cyprze. Atak taki jest wykluczony ale potencjalnie sama groźba mogła uderzyć w turystykę, do czego jednak nie doszło. Ważnym i pozytywnym aspektem jest to, że środowiska polityczne i eksperckie na Cyprze zgodnie zareagowały na te działania dezinformacyjne, tłumacząc opinii publicznej, że Republika Cypryjska nie ma (i zgodnie z prawem międzynarodowym – nie może mieć) żadnego wpływu na to co się dzieje w suwerennych obszarach brytyjskich, a oskarżenia dotyczące jakiejkolwiek roli Cypru we wspieraniu którejkolwiek ze stron konfliktu bliskowschodniego, a w szczególności wykorzystywanie do tego korytarza humanitarnego, to absurd. Źródła tej dezinformacji są zatem z całą pewnością zewnętrzne i zmierzają do wywołania niechęci muzułmanów wobec Cypru, co mogłoby skutkować działaniami wymierzonymi w bezpieczeństwo wewnętrzne Republiki Cypryjskiej, a przez to uderzyć w turystykę. Choć brak jednoznacznych przesłanek wskazujących na zagraniczne źródło tych działań to z uwagi na potencjalne korzyści należałoby wskazać na Rosję lub Turcję.

Obszarem wrażliwości aktywnie wykorzystywanym do polaryzowania społeczeństwa i generowania niechęci do Zachodu oraz prób odbudowywania aksjologicznej więzi z Rosją są kwestie związane ze sferą tzw. tradycyjnych wartości, LGBT, gender itp. Kwestie te dzielą cypryjskie społeczeństwo ze względu na jego tradycyjny konserwatyzm oraz rolę cerkwi prawosławnej. Oddziaływanie rosyjskiego prawosławia na autokefaliczny Prawosławny Kościół Cypryjski jest jednak ograniczone. Kościół ten jest mocno związany z Kościołem Greckim oraz Patriarchatem Konstantynopola. Po tym jak w 2019 r. konstantynopolski Patriarcha Bartłomiej ogłosił autokefalię Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego, jako niezależnego od Patriarchatu Moskiewskiego, ówczesny abp Cypru Chryzostom II również uznał autokefalię Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej, a później, podobnie jak Bartłomiej, potępiał inwazję rosyjską na Ukrainę. Jednakże nie całe duchowieństwo cypryjskie zgadzało się z tym krokiem i jest grupą o orientacji prorosyjskiej. Chryzostom II domagał się równocześnie potępienia homoseksualizmu przez cypryjskich polityków.

Politycznie tematykę tą eksploatują wyłącznie marginalne siły polityczne takie jak ugrupowanie o nazwie Aktywni Obywatele-Ruch Cypryjskich Zjednoczonych Myśliwych, który w wyborach parlamentarnych w 2021 r. zdobyło 3,27 % głosów. Kolejnym obszarem wrażliwości Cypru są kwestie migracji. W domenie politycznej aktywna w tym obszarze pozostaje prawicowa partia ELAM, która cieszy się poparciem 10-15 % wyborców. Partia ta skoncentrowana jest głównie na problemie nielegalnej migracji. Problem ten jest przy tym dla Cypru coraz większy i nie jest on w stanie poradzić sobie bez pomocy UE. Brak takiej pomocy może doprowadzić do wzmocnienia głosów eurosceptycznych (również inspirowanych z zewnątrz). W tym zakresie również istnieje pole współpracy między Cyprem a Polską, zwłaszcza, że podobnie jak w przypadku Polski, nielegalna migracja na Cypr jest generowana sztucznie. W przypadku Cypru robi to Turcja, która transportuje migrantów na okupowaną część wyspy, skąd przedostają się oni na stronę kontrolowaną przez Republikę Cypryjską. Towarzyszy temu dezinformacja związana z rzekomą łatwością przedostania się z Cypru do strefy Schengen (do której Cypr nie należy), a także, choć w umiarkowanym zakresie, narracja promigracyjna oparta na humanitaryzmie, co sprzyja polaryzacji społecznej. Warto zwrócić uwagę, że Cypr podpisał się pod listem 15 państw, w tym Polski, w sprawie konieczności dalszych prac nad wprowadzeniem nowych rozwiązań do Paktu Migracyjnego, w tym dotyczących przeciwdziałania instrumentalizacji migracji.

Istotne znaczenie z punktu widzenia potencjalnych działań FIMI ma fenomen Fidiasa Panayotu, youtubera i influencera, który nie mając żadnego politycznego zaplecza i nie opowiadając się za żadnym programem politycznym, zdobył w wyborach do Europarlamentu 19,36 % głosów i jeden z sześciu mandatów przysługujących Cyprowi. Brak wyraźnych przesłanek wskazujących na to, że jego kandydatura była operacją FIMI ale jego aktywność jako eurodeputowanego może być wykorzystywana przez siły zewnętrzne, w tym w szczególności przez Rosję. Sukces Panayotu należy przypisać fenomenowi pokolenia Youtube’a i Facebooka. Jest to jednak potencjalnie groźne zjawisko pokazujące podatność na kwestionowanie klasy politycznej, a przez to samej demokracji. Ojciec Panayotu jest prawosławnym duchownym, mającym powiązania z cypryjskimi Rosjanami. Choć nie jest to twardy dowód na pozostawanie pod rosyjskim wpływem to inne jego działania (np. ogłoszenie, że będzie głosował tak jak zdecydują internauci w ogłaszanych przez siebie sondach, otwiera drogę do prostej „legitymizacji” oddziaływania przez Rosję.

Zdaniem niektórych cypryjskich ekspertów aktywność Panayotu przyczynia się również do polaryzacji. Przykładem jest jego wspólna akcja z internetowym influencerem z okupowanej części wyspy Ibrahimem Beycanli, w której promował turecką wersję historii konfliktu na Cyprze. Publikacja materiału nastąpiła 14.08.2024 r. tj. dokładnie w 50 rocznicę inwazji tureckiej i 28 rocznicę zabicia przez tureckie siły okupacyjne cypryjskiego bohatera narodowego Solomosa Solomou. Opinia publiczna była głęboko podzielona w swej reakcji na to działanie i zyskał on poparcie ze strony części lewicowych intelektualistów, którzy w ten sposób przyczynili się do jego uwiarygodnienia jako ważnego głosu w debacie publicznej (mimo braku obiektywnych predyspozycji). Obecnie spekuluje się, iż może on stworzyć nową partię razem z Odysseasem Michaelidesem, byłym audytorem generalnym Cypru, usuniętym ze stanowiska we wrześniu 2024 r. przez Sąd Najwyższy za „dezinformację motywowaną złą wolą”, jaką miały być stawiane przez niego oskarżenia korupcyjne pod adresem licznych polityków, w tym prokuratora generalnego George’a Savvidesa. Partia taka, posługująca się hasłami antyestablishmentowymi, mogłaby zyskać spore poparcie i służyć agendzie rosyjskiej tj. destabilizacji i polaryzacji sceny politycznej.

Ciąg dalszy wkrótce.

Opracował: Witold Repetowicz – Fundacja INFO OPS Polska

Projekt SWA – Projekt SWA uruchomiliśmy w 2020 roku. W ramach SWA prowadzimy cykliczne badania bezpieczeństwa środowiska informacyjnego w Libanie i na Cyprze.

Jednym z wiodących zadań jest identyfikacja i ocena potencjału działań propagandowych obcych aktorów państwowych (w tym niepaństwowych o zatartej afiliacji) w obu regionach. Więcej.