Dezinformacja podczas ćwiczeń ZAPAD-21

Październik 15, 2021

Wstęp

W dniach 10-16 września 2021 roku odbyła się kulminacyjna i zarazem końcowa faza wspólnych ćwiczeń sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej i Republiki Białorusi pod kryptonimem Zapad-2021 (Zachód-2021). Jak oficjalnie określa Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej jest to: ćwiczenie dowódczo-sztabowe o nazwie „wspólne ćwiczenie strategiczne Zachód-2021”. „Zapad” odbywa się systematycznie co 4 lata począwszy od 2009 roku (kolejno 2009; 2013; 2017; 2021). Przedrostek „wspólne ćwiczenie strategiczne” odnosi się do faktu iż w przeciwieństwie do cyklicznych ćwiczeń w innych okręgach wojskowych te odbywające się w zachodnim (zapad) to zawsze ćwiczenia połączonych działań SZ FR oraz SZ RB (Państwo Związkowe; Związek Białorusi i Rosji – ZBiR). Genezą corocznych ćwiczeń w poszczególnych okręgach wojskowych (OW) jest rok 2008 i napaść Federacji Rosyjskiej na Gruzję i trwająca do dziś okupacja fragmentu jej terytorium. Tzw. „wojna pięciodniowa” pomimo wygranej przez Rosję, ukazała szereg problemów, zapóźnień i poważnych braków w SZ FR, które następnie wymusiły „audyt” zdolności. W  2009 roku[1] Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej rozpoczęło dużą reorganizację Sił Zbrojnych oraz postanowiło wprowadzić cykliczne, coroczne ćwiczenia strategiczne (w jednym z czterech Okręgów Wojskowych), w następującej kolejności: Zachodni-Zapad, Wschodni-Wostok, Centralny-Centr, Południowy-Kaukaz. W trakcie tych ćwiczeń na poziomie strategicznym symulowane są warunki potencjalnego pola walki (w latach 2009–2010 miały one charakter operacyjno-strategiczny, a od 2011 prowadzono je na poziomie strategicznym). Ćwiczenia te stanowią swego rodzaju podsumowanie cyklu szkoleniowego sił zbrojnych w danym roku, w danym okręgu. Scenariusz a także plan ćwiczeń w każdym z okręgów zakłada prowadzenie działań ofensywnych (wojnę konwencjonalną) przeciwko następującym, potencjalnym przeciwnikom: Zapad – ćwiczenia przeciwko NATO i państwom sprzymierzonym (Finlandia, Szwecja); Wostok – ćwiczenia przeciwko Japonii, USA; Centr – ćwiczenia przeciwko Azji Centralnej (w 2015 r. ćwiczono też przeciwko tzw. państwu islamskiemu) oraz przede wszystkim przerzut wojsk w celu wzmocnienia innych kierunków uderzeniowych – głównie zachodniego OW; Kaukaz – ćwiczenia przeciwko Ukrainie, Turcji, Gruzji, Czeczenii[2]. 

Uwzględniając genezę oraz analizę scenariuszy czy planów poszczególnych ćwiczeń można uzyskać następujący obraz genezy ZAPADu: w wyniku agresji Rosji na Gruzje w 2008 roku, Ministerstwo Obrony  Federacji Rosyjskiej postanowiło, że od 2009 roku będzie rok w rok, ćwiczyć naprzemiennie agresję na wszystkich strategicznych kierunkach. Manewry wojskowe pozostają do dziś jednym z najważniejszych narzędzi demonstracji siły, jako instrumentu militarnego w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej.

Agitacja i jej znaczenie

Niezwykle istotnym elementem każdych manewrów na poziomie strategicznym jest specjalnie ku temu przygotowany scenariusz domniemanej sytuacji politycznej. Z punktu widzenia domeny INFO OPS oraz PSY OPS oceniając ćwiczenia należy oddzielić scenariusz od planu ćwiczeń i zrozumieć towarzyszące im różnice. 

Plan ćwiczeń odnosi się stricte do wojskowej, dowódczo-sztabowej i administracyjnej części manewrów. Określa skalę oraz udział poszczególnych jednostek wojskowych/organizacyjnych/administracyjnych, poligony, sprzęt i żołnierzy. Historycznie manewry Zapad w tym obszarze to bardziej ewolucja zdolności militarnych niż rewolucja. Cel strategiczny, czy działania operacyjne są niezmienne: za każdym razem mamy do czynienia z ofensywnymi ćwiczeniami działań zbrojnych zwieńczonych wejściem w głąb terytorium przeciwnika. Również kierunki oraz sposób natarcia jest podobny: desant morski i działania zaczepne od strony Bałtyku i Obwodu Kaliningradzkiego a główny kierunek natarcia, poprzedzony desantem wojsk powietrzno-desantowych, z kierunku białoruskiego (miasta Brześć). Z edycji na edycję obserwujemy coraz szersze włączanie dodatkowych komponentów wspierających czy towarzyszących ćwiczeniom jak, np. włączenie do ćwiczeń komponentu Gwardii Narodowej, większe współdziałanie ze służbami specjalnymi czy administracją publiczną. Taki schemat nie jest zaskakujący czy nowy. Nowe mogą być jedynie pojedyncze elementy wynikające głównie z postrzegania przez Kreml bezpieczeństwa narodowego według zasady „wszystko jest bezpieczeństwem”. Od ochrony ideologicznej ludności przez organizacje administracji publicznej po działania stricte militarne i specjalne. Reasumując – ważniejsza od tego ile czołgów i żołnierzy było zgromadzonych na kilkunastu poligonach, jest ocena na jakim poziomie całościowego przygotowania do wojny jest państwo rosyjskie, jaką cechuję się determinacją i do relizacji jakich celów będzie dążyło.

Schematyczna struktura scenariusza ZAPAD 21 

Scenariusz ćwiczeń odnosi się często do bieżącej sytuacji międzynarodowej czy geopolitycznej w jakiej znajduję się Federacja Rosyjska i poprzez działania w domenie informacyjnej (INFO OPS) czy psychologicznej (PSY OPS) ma za zadanie wpisywać się w realizację bieżącej, strategicznej komunikacji Kremla. Scenariusz i stosowana retoryką ma budowę schematyczną i składa się z kilku punktów: 

• Zawsze na samym początku znajdują się sformułowania mające sugerować rzekomo defensywny charakter ćwiczeń. Niezmiennie naprzemiennie występują zwroty „terrorystyczne” i „separatystyczne”. Sformułowania te mają utrwalić obraz Rosji (czy państwa Związkowego) jako podmiotu zagrożonego, podejmującego działania defensywne i nie szykującego się do konfrontacji z innymi, sąsiadującymi państwami. Komunikacja ma sugerować podobne zagrożenia, z którymi zmagają się państwa zachodnie (NATO), co ma legitymować działania ZBiRu i maskować rzeczywisty obraz ćwiczeń. 
• Określane są strony konfliktu. Nie wprost ale tak aby odbiorcy mogli skojarzyć które z państw stają się domniemanym przeciwnikiem . Geografia i bezpośrednie sąsiedztwo wskazują na państwa tzw. wschodniej flanki NATO: Polska, kraje bałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia) i szeroko rozumiany Sojusz Północnoatlantycki.
• Następuje nawiązanie w retoryce i przyjmowanym nazewnictwie do bieżącej sytuacji międzynarodowej. Na tym etapie następuje komunikowanie strategiczne przez Rosję swoich największych aktualnych “obaw” i wskazywanie jaka sytuacja bezpieczeństwa w otoczeniu Rosji zostanie przez Kreml odebrana jako bezpośrednie zagrożenie.
• Komunikacja poziomu strategicznego zdradza, że zgodnie z dotychczas rozpoznanymi operacjami dezinformacyjnymi należy uznać, że Federacja Rosyjska uznaje za stan zagrożenia każdą niepożądaną z ich perspektywy sytuację, nawet zwykłe ćwiczenia państw NATO, które w przeciwieństwie do ćwiczeń ZAPAD nie uwzględniają scenariuszy ofensywnych a których istnienie stale i bezpodstawnie zarzuca Federacja Rosyjska. 
• Ćwiczenie jest podzielone na dwa etapy. Z jednej strony wzmacnia propagandowy przekaz o jego defensywnym charakterze (I etap jest odparciem rzekomej agresji) a z drugiej strony ma to utrwalić role białoruskich sił zbrojnych jako „tarczy związku” czyli de facto obrońcy / przedmurza Rosji. Ten scenariusz strategiczny wpisuje się w prowadzone obecnie wspólnie przez Białoruś i Rosję operacje dezinformacjne, które mają stworzyć fałszywe wrażenie podejmowania przez Zachód prób destabilizacji Białorusi w celu otwarcia drogi do działań ofensywnych wymierzonych w Rosję. 
• W opisie scenariusza ćwiczeń znajdziemy odwołania do Dokumentu Wiedeńskiego o Środkach Budowy Zaufania i Bezpieczeństwa w Europie wskazując przy tym kilkukrotnie, że ilość żołnierzy nie przekroczy odpowiednio 6 300/400 lub 12 700/800 żołnierzy co ma wskazywać na transparentność ćwiczeń i przede wszystkim brak konieczności zapraszania zagranicznych obserwatorów (NATO/OBWE). Odwołania te jednak nie mają pokrycia w rzeczywistości i postanowienia dokumentu są wielokrotnie łamane przez Rosję. 

Schemat scenariuszy jest  pochodną strategii propagandowej i kształtowania wizerunku Rosji jako „oblężonej twierdzy”, którą Kreml realizuje od dawna a obecnie w ścisłej współpracy z reżimem A. Łukaszenki, którego pozycja w komunikacji strategicznej Białorusi i Federacji Rosyjskiej ulega ujednoliceniu od czasu izolacji na arenie międzynarodowej po brutalnym tłumieniu protestów społecznych rozpoczętych w 2020 roku.

Zapad czyli zachodni Okręg Wojskowy jest najważniejszym ze wszystkich OW i zawsze traktowany priorytetowo, jako kierunek skąd historycznie przychodziło do Rosji największe zagrożenie (Żółkiewski, Bonaparte, Hitler). Federacja Rosyjska podejmuje systematyczne działania propagandowe oparte w dużej mierze na fałszowaniu historii (np fałszywie oskarżając Polskę o udział w doprowadzeniu do wybuchu II Wojny Światowej, podejmowanie działań potencjalnie ofensywnych, wrogich wobec Rosji). W XXI wieku, w dobie globalizacji jest to wyrazem traumy narodowej (a nie realnego militarnego zagrożenia) oraz celowo podtrzymywanej, przy zastosowaniu operacji propagandowych i dezinformacyjnych, atmosfery zagrożenia, która ma z jednej strony uzasadniać i poniekąd maskować powody dla których Federacja Rosyjska podejmuje działania wrogie wobec innych suwerennych państw a z drugiej strony legitymizować politykę władz Kremla. 

Według koncepcji (ideologii) „wszystko jest bezpieczeństwem” Kreml stawia znak równości pomiędzy zagrożeniem militarnym a wolą sąsiadujących narodów do samo decydowania o sobie. W percepcji Moskwy chęć przeprowadzenia wolnych wyborów przez suwerenne państwo jest potencjalnym zagrożeniem podobnie jak działania zbrojne i Rosja zastrzega sobie możliwość użycia podobnych środków w obu przypadkach. Agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę czy Gruzję oraz okupowanie terytoriów obu tych państw (bezpośrednio-Krym lub za pomocą republik separatystycznych) jest pochodną takiej polityki i percepcji zagrożeń opartych na fałszywych przesłankach.

Zapad 21 a Republika Białorusi i scenariusz

Uwzględniając sytuację wewnętrzna i zewnętrzną Białorusi, którą wykreował reżim A. Łukaszenki: protesty społeczne po sfałszowanych wyborach -> brutalna pacyfikacja -> izolacja międzynarodowa -> wywołanie konfliktu granicznego z Polską, Litwą i Łotwą: minione „wspólne ćwiczenie strategiczne Zachód-2021” – opiera się na następującym scenariuszu: „Główną przyczyną zaostrzenia sytuacji jest dążenie „Zachodu” do zdestabilizowania sytuacji na terytorium Rzeczypospolitej Polesie (Republika Białorusi— przyp. red.) i pogorszenia stosunków między podmiotami Państwa Związkowego, zmiany przywództwa politycznego w Rzeczypospolitej Polesie i przyłączenia jej zachodnich obwodów do Wilii (Litwa— przyp. red.).” Zachód w tym celu miałby zastosować: „separatystyczne i międzynarodowe organizacje terrorystyczne ze wsparciem zewnętrznym”. 

Następnie według propagandzistów (scenarzystów) państwa zachodu przeszłyby do pełnoskalowej operacji militarnej: „Jednak nie osiągnąwszy swoich celów i nie zainicjowawszy wewnętrznego konfliktu zbrojnego w Rzeczypospolitej Poleskiej, „Zachód” zaczął realizować najbardziej radykalne środki i rozpętał rzekomą agresję przeciwko Państwu Związkowemu”. Z kolei Rzeczpospolita Poleska i Federacja Centralna (Federacja Rosyjska— przyp. red.) dążą do zapewnienia stabilności w regionie, opierając się na krajowych normach prawa międzynarodowego, zachowują swoją integralność terytorialną i niepodległość. Tematem ćwiczenia było „Użycie zgrupowań wojsk (sił) w interesie zapewnienia bezpieczeństwa militarnego Państwa Związkowego.”

Według scenariusza Zachód jest reprezentowany przez trzy “fikcyjne” państwa. Litwa jako Wilia/Nyaris, Polska jako Pomoria oraz Norwegia (czy szerzej państwa Skandynawskie) jako Republika Polarna. Zarówno Litwa jak i Polska ze względów geopolitycznych są stałymi obiektami oddziaływania informacyjnego a także celami konwencjonalnej operacji militarnej w ramach manewrów ZAPAD. W porównaniu do poprzednich edycji nowością jest wskazanie Norwegii (czy szerzej NORDEFCO, Nordic Defence Cooperation). Nowością ale nie zaskoczeniem, ponieważ Rosjanie od ponad dekady budują gęstą sieć jednostek wojskowych za kołem podbiegunowym oraz rozmieszczają znaczące siły powietrzne, morskie czy lądowe. Jest to również bezpośrednie następstwo utworzenia (01.01.2021)  piątego okręgu wojskowego na bazie Floty Północnej (objął on północną część Zachodniego OW, w tym wyspy Oceanu Arktycznego). Rosja kontynuuje w ten sposób ekspansywną 

politykę „faktów dokonanych” w Arktyce i komunikuję swoją determinację oraz wskazuje, że oczekuje ustępstw, które jeśli wystąpią będą efektem wytwarzanej obecnie presji. 

W dniach 10-15 września symultanicznie do ćwiczeń ZAPAD’21 (a de facto będąc ich częścią) odbyły się ćwiczenia Floty Północnej z arktyczną grupą ekspedycyjną. Oficjalnie, według serwisu prasowego Floty Północnej  w ćwiczeniu brało udział do 8 tysięcy żołnierzy, około 800 jednostek sprzętu wojskowego i specjalnego w tym ok. 40 czołgów, 460 bojowych wozów opancerzonych, do 240 dział, moździerzy i wielokrotnych systemów rakietowych, około 120 samolotów oraz do 50 okrętów wojennych i jednostek wsparcia.

Pomimo, że manewry ZAPAD zawsze określane są mianem „wspólne ćwiczenie strategiczne”, pomiędzy Federacją Rosyjską i Republiką Białorusi to sama Białoruś a w szczególności reżim A. Łukaszenki również był i jest celem presji i operacji informacyjno-psychologicznych ze strony Kremla. Warto tylko przypomnieć ZAPAD’17: strach i obawy, że część wojsk Rosyjskich zostanie na Białorusi wbrew woli samego Łukaszenki. Zbiegło się to z czasem zwiększonych nacisków na Łukaszenkę w celu przyspieszenia inkorporacji oraz miało na celu przypomnienie, że „flirt” Łukaszenki z Zachodem jest nieakceptowalny i może zostać szybko ukrócony przez Kreml.

Integracja wojskowa

Należy pamiętać iż podstawowy cel Rosji wobec Białorusi to: integracja wojskowa, na początku, a później stopniowa inkorporacja państwa białoruskiego. Dlatego pod względem operacyjnym armię białoruską należy traktować jako integralną część zgrupowania Sił Zbrojnych FR na zachodnim kierunku strategicznym. Najnowsza sytuacja Białorusi a raczej okoliczności w jakich znalazł się reżim A. Łukaszenki oraz podległe i wciąż wierne mu resorty siłowe, wyznaczyły wśród propagandzistów Kremla główny kierunek oddziaływania propagandowego. Opisane wcześniej rzekome zagrożenia występujące w scenariuszu ćwiczeń miały wspierać i uwiarygadniać propagandę reżimu Łukaszenki. Propagandę mającą na celu odwrócić i usprawiedliwić bieg wydarzeń, które mają miejsce od 2020 r. (odwrócenie się narodu od reżimu, zwrot w kierunku demokratycznym, brutalna pacyfikacja, tortury). 

Rosjanie reagują na pogłębiającą się izolacje samego Łukaszenki na arenie międzynarodowej. Stąd między innymi taki szeroki, acz symboliczny, udział wojsk innych państw: Armenii, Kazachstanu, Tadżykistanu, Indii, Kirgistanu, Mongolii, Serbii i Sri Lanki. Rosja na tle białoruskich protestów przeciwko Łukaszence stała się tymczasowo gwarantem jego trwania u władzy. Ponadto ma to na celu pokazać Łukaszence, iż Rosja – sojusznik –  trwa przy nim gwarantując bezpieczeństwo wobec rzekomo podejmowanych “wrogich, destabilizacyjnych działań Zachodu” ze szczególnym uwzględnieniem Polski i Litwy. 

Moskwa jest strategicznie zainteresowana pogłębieniem izolacji międzynarodowej Białorusi, gdyż pozwala jej to na ugruntowanie trwałego uzależnienia republiki. To chwilowo skutkuje u Łukaszenki pogłębieniem desperacji w odbudowie wizerunku silnego i sprawczego ojca narodu tzw. „Baćki”. Utrwalanie przekonania samego Łukaszenki, że to nie naród się od niego odwrócił tylko „zakamuflowana opcja litewska i polska (zachodnia)” również odgrywa tutaj swoją rolę i ma odzwierciedlenie chociażby we włączeniu, po raz pierwszy, białoruskiego odpowiednika obrony terytorialnej do manewrów ZAPAD i wyznaczone jej zadania: walka z V kolumną czy tłumienie powstania mniejszości polskiej w Grodnie (element obecny również w poprzednich edycjach Zapadu).

Sytuacja psychiczna Aleksandra Łukaszenki i jego postrzeganie rzeczywistości to temat na osobną pogłębioną analizę. Warto jednak zauważyć iż mamy do czynienia z typowymi symptomami występującymi u dyktatorów w chwili odwrócenia/powstania przeciwko nim społeczeństwa / narodu. Pytaniem otwartym pozostaje czy brutalne przesłuchania i torturowanie zatrzymanych opozycjonistów, dziennikarzy czy zwykłych obywateli to wynik cynizmu, paniki czy efekt dezinformacji która wytworzyła okienko operacyjne do “zwalczanie obcej agentury” i stworzenia warunków do większej kontroli Federacji Rosyjskiej nad Białorusią. Bicie zatrzymanych do momentu przyznania się do fikcyjnej kolaboracji oraz służeniu zagranicznym / imperialnym interesom w celu utrwalenia, ujednolicenia przekazu i odbioru wydarzeń czy dostarczenia rzekomych dowodów (przyznanie się) to mechanizm bardzo dobrze znany i zbadany z czasów funkcjonowania sowieckiego aparatu bezpieczeństwa (Czeka, KGB). W chwili pisania tego raportu białoruskie KGB wypuściło opłaconą kampanie na Youtube z nagranymi więźniami politycznymi „przyznającymi się do winy”. 

Zapowiedź utworzenia „wspólnej przestrzeni obronnej”  9 września, na dzień przed rozpoczęciem kulminacyjnej fazy ćwiczeń ma również swoje cele w wymiarze informacyjnym. Od teraz przestrzeń Białorusi w percepcji Rosjan może być traktowana jako ich własna przestrzeń obronna ze wszystkimi tego skutkami. Rzekome zagrożenia wskazane w scenariuszu ZAPADu doprowadzające do konfliktu są bardzo spójne z komunikacją, w tym dezinformacją rosyjsko – białoruską. Łukaszenka niejednokrotnie w ostatnich miesiącach  sugerował roszczenia terytorialne względem Polski i Litwy: „Sąsiedzi są nam dani przez Boga, jak każde inne państwo. Nie przypominamy im dzisiaj nawet, że Białystok i Białostocczyzna to ziemie białoruskie, że Wilno to także miasto białoruskie tak, jak ziemie wokół. Nie mówimy o tym (A.Ł 17.09.2021)”. Również „fikcyjna” mapa ćwiczeń zazwyczaj anektuje część wschodnich terytoriów Polski i/lub Litwy. W tym roku i na tym polu jest zmiana i mapy scenariusza uwzględniały rozszerzenie prowadzenia działań zbrojnych na terytoria anektowane na rzecz Białorusi.

 

Do czasu Euromajdanu (Rewolucji Godności) w 2013 roku kiedy najpierw społeczeństwo Ukraińskie, a później nowo wybrane elity polityczne opowiedziały się za dążeniem do demokratyzacji kraju i za członkostwem w Unii Europejskiej strona ukraińska nie była obiektem oddziaływania „Zapadu”. Oczywiście sytuacja diametralnie zmieniła się po nielegalnej aneksji, okupacji Krymu i destabilizacji wschodnich regionów Ukrainy. Podczas ZAPADu’17 pojawiła się groźba (oddziaływanie / presja psychologiczna) iż Rosja pozostawi znaczne siły wojskowe na terytorium Białorusi służące do uderzenia na Ukrainę.  Od 2017 roku ZAPAD również służy do ciągłego wywierania presji na Ukrainę i wzbudzaniu obaw przed otworzeniem 2 frontu i okrążeniem Ukrainy z trzech kierunków. 

W tym roku odnotowano incydent graniczny związany z ostrzelaniem słupka granicznego Białorusi z broni myśliwskiej. Pomimo iż incydent wykryty i zgłoszony przez ukraińską straż graniczną (zgodnie ze wszelkimi procedurami) to posłużył do wywołania incydentu informacyjnego w kampanii dezinformacyjnej przeciwko Ukrainie. Podczas ćwiczeń wojskowych Rosja okresowo „bada” północną granicę Ukrainy z terytorium Białorusi i prowadzi nie tylko rozpoznanie wojskowe tego obszaru, ale także rozpoznanie na rzecz prowadzenia operacji informacyjnych. 

Incydenty graniczne i prowokacje na Białorusi stały się ostatnio coraz częstsze i wydają się być elementami celowej agresji (poniżej progu wojny) na państwa NATO i częściowo na Ukrainę. To nie sama Białoruś jest zainteresowana przede wszystkim taką agresją, ale reżim Łukaszenki i strona rosyjska, która stara się pozostać w cieniu działań reżimu, by nie być narażona na kolejne bezpośrednie sankcje ze strony UE i USA.

Operacje informacyjne i psychologiczne

Jak już wspomniano w tym raporcie „wspólne ćwiczenie strategiczne Zachód” to wbrew Rosyjskim i Białoruskim przekazom, nie jedno ćwiczenie a cały kompleks różnych ćwiczeń. Schemat ten nie odnosi się tylko do tegorocznej edycji, a ma zastosowanie ogólne. W tegorocznej edycji różne ćwiczenia poligonowe rozpoczęły się już na przełomie czerwca/lipca. Ćwiczenie odbywające się w dniach 10-16 września to kulminacyjna i końcowa faza. Z typowo wojskowego (planistycznego) punktu widzenia dzieje się tak, ponieważ nie jest to fizycznie możliwe aby w zaledwie kilka dni przećwiczyć tak różne komponenty SZ, w takiej skali, na tak odległych geograficznie terenach. Jest to oczywiste. Mniej oczywiste natomiast jest wykorzystanie takiego podziału w domenie INFO i PSY OPS. Świadczy o tym m.in. zabieg dzielenia ćwiczenia na mniejsze etapy.

Wybrane cele kampanii informacyjnej

Wybrane cele informacyjne realizowane poprzez podział ćwiczenia ZAPAD-21 na etapy (lipiec-wrzesień) w celu uzyskania wpływu na ich postrzeganie, w tym maskowanie wybranych cech:  

1. Rozgrupowanie ćwiczeń aby zachować pozory przestrzegania limitów (udziału żołnierzy) ustalonych w dokumentach o środkach budowy zaufania i nie zapraszać NATO’wskich obserwatorów. 
2. Ukryć skalę i złożoność ćwiczeń. 
3. Ukryć ofensywny charakter manewrów i utrzymać jednolity przekaz medialny dotyczący jego rzekomego defensywnego charakteru. 

Świadczy o tym:

1. O charakterze ćwiczeń/manewrów wojskowych świadczy logistyka, która w tym przypadku przeczy defensywnemu charakterowi. Np: w 2017 roku ułożono ponad 800km rurociągów aby przećwiczyć dostarczanie paliwa dla uderzeń pancernych w głąb terytorium przeciwnika. 
2. Z edycji na edycje następuje coraz szersze zaangażowanie i włączenie do ćwiczeń jednostek Rosgwardii (Gwardii Narodowej – ex wojska wewnętrzne), która ćwiczy pacyfikacje zajętych/okupowanych terytoriów („Zasłon 2021”).
3. Ukryć prawdziwy charakter manewrów i utrzymać jednolity przekaz medialny sugerujący, że są to jedynie regularne ćwiczenia wojskowe.

Świadczy o tym:

1. W kompleks ćwiczeń coraz szerszej włączana jest administracja publiczna i inne organizacje państwowe jak Rosatom.
2. Skala wykorzystania piekarni polowych.
3. W tegorocznej edycji novum było przećwiczenie min. Finansów w zakresie dostarczania gotówki do pododdziałów, na wypadek odcięcia od Internetu
   i utraty płynności finansowej. W różnych walutach, obejmujących te występujące na potencjalnie zajętych/okupowanych terytoriach. 
4. Faktycznie są to ćwiczenia wojenne całego okręgu nie ograniczające się jedynie do komponentu militarnego, według koncepcji „wszystko jest bezpieczeństwem”.
5. Najważniejsze z punktu widzenia propagandy rosyjskiej: kanalizacja i skupienie atencji zagranicznych mediów oraz odbiorców do kulminacyjnej fazy ćwiczeń (10-16.09) gdzie prezentowane są wojskowe zdolności w dynamiczny sposób.

Ma to na celu:

1. Zabieg ten ma służyć jego podbiciu i lepszej zdolności do propagowania obrazu „potęgi i nowoczesności” Rosyjskich SZ w zachodnich mediach. 
2. Samo ćwiczenie i jego obsługa informacyjna jest operacją wywierania presji psychologicznej, zastraszania itp. 
3. Manewry wojskowe są jedną z najważniejszych form demonstracji siły, jako instrumentu militarnego w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej.

Strategia eskalacji dla celów deeskalacji 

Broń jądrowa ma szczególne miejsce w rosyjskiej doktrynie odstraszania i Rosjanie niejednokrotnie komunikowali iż zastrzegają sobie prawo do jej użycia jeżeli przegrywali by „konwencjonalnie” zwłaszcza na swoim terytorium (np. w wyniku kontrataku strony broniącej). Nazywając to strategią eskalacji w celach deeskalacji. W tegorocznej edycji ćwiczeń Zapad’21 armia rosyjska miała przeprowadzić  pozorowany atak jądrowy na wojska NATO w Polsce. Jeśli wierzyć źródłu tej informacji, oznacza to, że tym razem podczas ćwiczeń Zapad atak nuklearny nie był wymierzony w europejskie stolice per se, ale bezpośrednio w wojska USA i sojuszników NATO. To posunięcie, poprzez presję i zastraszanie, jest kontynuacją kampanii mającej na celu podważanie oraz osłabienie obecności NATO na wschodniej flance, która rośnie w odpowiedzi na agresywne działania Rosji (czy szerzej Państwa Związkowego).

W marcu tego roku zapadła decyzja o utworzeniu  wspólnego centrum szkolenia lotnictwa bojowego i wojsk obrony powietrznej Białorusi i Rosji  jednakże przebazowanie dwóch Su-30SM nastąpiło ostentacyjnie dopiero 8 września na dzień przed zawarciem umowy o utworzeniu wspólnej przestrzeni obronnej i na 2 dni przez rozpoczęciem kulminacyjnej fazy ćwiczeń ZAPAD. W domenie INFO OPS możemy spodziewać się narracji rosyjsko-białoruskiej, która ma stwarzać wrażenie jakoby było to “odpowiedzią” na misję NATO Air Policing.

W tegorocznej edycji ćwiczony był bardzo mocno komponent walki radioelektronicznej (WRE) wojsk rosyjskich. Rosjanie kładą duży nacisk na ten rodzaj wojsk i poszukują w nim swoich przewag nad armiami zachodnimi. W 2018 roku podczas manewrów NATO’wskich Trident Juncture odnotowano bardzo silne zakłócenia GPS, które dotknęły również ludność cywilną. MSZ Norwegii wystąpił z oficjalną skargą do Rosji (na podstawie materiału dowodowego). W marcu tego roku na celowniku rosyjskich systemów WRE znalazły się brytyjskie samoloty transportowe działające na Cyprze, a przy okazji cywilny ruch pasażerski w tamtym regionie. Bezpośrednio towarzyszące ćwiczeniom ZAPAD 2021 było natomiast fałszowanie sygnałów z globalnego systemu AIS (Automatic Identification System – Automatyczny System Identyfikacji). Urządzenia systemu AIS wysyłają regularnie informacje na temat położenia, kursu, prędkości i celu podróży. Jest to narzędzie antykolizji statek-statek oraz identyfikacji statków przez stacje brzegowe. Pod polskie wybrzeże rzekomo miał podpłynąć zespół pięciu rosyjskich okrętów wojennych. Tak naprawdę w ogóle nie istniały. Incydenty tego rodzaju zazwyczaj zbiegają się z jakimiś dużymi wydarzeniami wojskowymi. W czerwcu były to manewry morskie NATO Baltops. Teraz białorusko-rosyjskie ćwiczenia Zapad-21, w których bierze też udział rosyjska Flota Bałtycka. Regularnie do takich falsyfikacji dochodzi na wodach okalających Krym. Systematycznie fałszowane są też pozycje amerykańskich okrętów na Dalekiej Północy.

Powody takiego działania są dwojakie. Z jednej strony poprzez fałszowanie obrazu NATO’wskich okrętów Rosjanie chcą kreować incydenty do późniejszego wykorzystania informacyjnego, obwiniać zachód czy wskazywać własnemu społeczeństwu ciągłe zagrożenie (syndrom oblężonej twierdzy). Z drugiej strony fałszując obraz własnych okrętów chcą budować przekonanie w zachodnich społeczeństwach o własnej mocarstwowości i dezawuować zdolności obronne przeciwnika: „jesteśmy tak potężni że możemy pływać gdzie i kiedy chcemy, a wy możecie się tylko przyglądać”. 

Atak bronią “D” w kontekście ćwiczenia ZAPAD’21

Jedno wydarzenie towarzyszące tegorocznym ćwiczeniom ZAPAD 2021 zasługuje na odrębną analizę. Reżim Łukaszenki sięgnął po niehumanitarne metody „zarezerwowane” tylko dla najbardziej cynicznych rządów: weaponizating migration, czy w polskiej literaturze: atak bronią „D” (demograficzną)[3]. Są to działania asymetryczne, niekonwencjonalne, poniżej progu wojny. Białoruś i Rosja skrupulatnie posługują się precyzyjnie dobranym materiałem informacyjnym, a jeśli go nie posiadają, zarządzają działaniami w terenie i zachowaniem cudzoziemców tak, by go wytworzyć. Każdy patrol, aktywność rozpoznania, czas i reakcja Polski i/lub Litwy- są stymulowane przez Białoruś naporem migrantów i poddawane analizom przez reżim. 

Cała operacja zaczęła się w lipcu od ataku wpierw na Litwę, następnie na początku sierpnia na Polskę. Operacje tego typu są planowane z dużym wyprzedzeniem, ponieważ zawierają szereg czynników do przygotowania, np.: 

• zorganizowanie fikcyjnych biur podroży do przemytu ludzi, 
• nagromadzenie odpowiedniej ilości osób, 
• zorganizowanie całej logistyki niezbędnej do przerzutu ludzi, 
• wyodrębnienie i wyszkolenie odpowiednich służb, 
• przygotowanie przekazu medialnego.

„Wspólne ćwiczenie strategiczne Zachód” to kompleks ćwiczeń planowany z 4 letnim wyprzedzeniem. W przypadku tak dużych wydarzeń jak zapowiedź wspólnej przestrzeni obronnej czy zastosowanie presji migracyjnej i wywarcia presji politycznej na Polskę i Litwę (UE i NATO), nie może być mowy o przypadku. Reżim Łukaszenki nie mógł sam, bez konsultacji  i „zielonego światła” Kremla podjąć decyzji o przeprowadzeniu operacji na granicy państwa związkowego, mającego posiadać wspólna przestrzeń obronną a wymierzonej w kraje NATO. Na różnych etapach planowania czy realizacji Rosja nie mogła nie być zaangażowana. Strona rosyjska stara się pozostać w cieniu działań reżimu Łukaszenki, by nie być narażona na kolejne bezpośrednie sankcje ze strony UE i USA, a z drugiej strony zarządzając położeniem A. Łukaszenki ułatwia sobie pogłębianie kontroli nad Białorusią.

Z jednej strony jest to odpowiedź Białorusi na sankcje przygotowane przez Unię Europejską. Alaksandr Łukaszenka zapowiedział wówczas, że „zaleje Unię Europejską migrantami z Bliskiego Wschodu”. Z drugiej strony należy wskazać osobny kontekst tej operacji przyjmując za punkt wyjścia ćwiczenia ZAPAD’21. W tym miejscu, pokrótce należy wyjaśnić (w teorii), czym jest rosyjska wojna nowej generacji, oraz czemu służą działania poniżej progu wojny (w masowym przekazie nie precyzyjnie określane mianem „wojny hybrydowej”). Bez względu na rozróżnienie czasu Pokoju, Kryzysu, Wojny działania takie jak ukryta aktywność za plecami aktorów niepaństwowych, ataki sponsorowane przez państwo, (przestępcy, propagandyści, biznesmeni, media, Think Thanki, fundacje, organizacje ekstremistyczne… itp.) mają za zadanie zająć określone zasoby państwa (osobowe, sprzętowe, poznawcze, percepcyjne). Takowe działania projektowane są w taki sposób aby z jednej strony budować (pogłębiać) polaryzację społeczną a z drugiej korzystać z jej mechanizmów by dalej samoistnie namnażać efekty (efekt kuli śnieżnej) i oddziaływać na obiekt ataku wielokrotnie bardziej zajmując jego zasoby oraz ograniczać (zawężać) percepcję zagrożeń (widzenie tunelowe).

Podstawowe cele scenariusza ZAPAD 21

W kontekście ZAPAD’u 21 zostało to wykorzystane i przećwiczone dla realizacji trzech podstawowych celów:

1.      Budowa scenariusza

a.   Legitymizacja działań ofensywnych poprzez wykreowanie incydentów, które następnie przedstawiane są jako „kolejne wrogie działanie”. Dodatkowo Rosja i reżim Łukaszenki próbują legitymizować wewnętrzne działania (wskazują wroga, kształtują syndrom oblężonej twierdzy).   

2.      Zainteresowanie mediów i utrzymanie spójności przekazu:

a.  Wykreowanie sytuacji/zdarzeń wysoce emocjonalnych opartych na ludzkiej tragedii i odpowiednia ich obsługa medialna, spowodowało, że w powszechnym (na poziomie europejskim), odbiorze wpierw usłyszano o „bitych uchodźcach” na granicy zewnętrznej NATO i UE a nie Rosjanach ćwiczących pełnoskalową agresję. Kontynuowanie przekazu i oskarżeń w scenariuszu ćwiczeń.

3.      Zasoby,  uwaga, percepcja

a.    Ukrycie nadchodzącej aktywności o potencjalnie dużym znaczeniu w cieniu „medialnego” kryzysu. Zużywa to zasoby materiałowe ale przede wszystkim poznawcze i kanalizuje uwagę decydentów, społeczności (itp.) na innym podłożonym  /wykreowanym zdarzeniu.

Należy tutaj wskazać na korelacje przekazu propagandy białoruskiej i wydźwięku scenariusza ćwiczeń ZAPAD’21. W obu przypadkach narracja i przekaz jest budowany w oparciu o podobne zwroty, co nie jest przypadkowe tylko wynika z realizacji scenariusza komunikacji:

• zdestabilizowana sytuacja,
• przyłączenie do zachodnich obwodów,
• agresja przeciwko Państwu Związkowemu,
•  konflikt graniczny,
•  terroryści ze wsparciem zachodu,
•  „zachodnia agresja”,
•  walki z obcą dywersją ideologiczną,
• dążenia do zapewnienia stabilności w regionie,
• obrona suwerenności.

Podsumowanie – Maskirowka oraz mgła wojny

„Wspólne ćwiczenie strategiczne Zachód-2021” pomimo iż dobiegło końca dla analityków jeszcze przez długi czas będzie obiektem badań. Wciąż m.in. trwa śledzenie (IMINT) rozgrupowania ćwiczących wojsk i ich powrót do macierzystych jednostek. Tegoroczna edycja była największą co do skali zaangażowanych sił i środków. Również tych w wymiarze INFO i PSY OP:

• Po raz pierwszy nie został wyeksponowany atak nuklearny na europejskie stolice tak jak podczas ćwiczeń Zapad 09/13/17, ale bezpośrednio na wojska NATO stacjonujące w Polsce.
• Po raz pierwszy rosyjskie Ministerstwo Obrony nie zaniżało a zawyżało liczbę uczestników.
• Po raz pierwszy przed, w trakcie i po mamy do czynienia z realną, wykreowaną przez Państwo Związkowe, nadgraniczną sytuacją kryzysową, która w sposób podręcznikowy spełnia kryteria dobrze przygotowanej operacji INFO i PSY OPS przenikając i oddziałując przez wszystkie 3 wymiary (fizyczny, wirtualny, poznawczy).

Maskirówka, mgła wojny, operacje INFO i PSY OPS czy środki aktywne nie są niczym szczególnie nowym. Umyka to jednak części komentujących ZAPAD ze względu na fakt iż znacząco wzrosła powszechność i dostępność informacji a jednocześnie dezinformacji będącej stałym elementem takich ćwiczeń. Należy pamiętać, że według rosyjskiej doktryny operacyjnej ćwiczenia wojskowe (zawsze i wszędzie) same w sobie stanowią kinetyczną (fizyczną) operacje  wywierania presji psychologicznej poprzez ekspozycje siły, sugestii i zastraszanie. Tym bardziej nie wypada samemu wpisywać się w rosyjski kontekst informacyjny. Pamiętajmy, że przez tworzenie i kolportowanie przez różne ośrodki analityczne wielowątkowych symulacji „zagrożeń hybrydowych” spodziewanych podczas ćwiczeń, bez uwzględnienia ich realności czy własnych sił i środków (NATO) zaangażowanych do obserwacji i zapobiegania takowym,  skutkuje nasycaniem przestrzeni informacyjnej pożądanym przez Rosję obrazem SZ FR oraz wywoływaniem emocji strachu, zagrożenia mogących prowadzić do poczucia bezsilności u odbiorców co z perspektywy rosyjskich planistów operacji psychologicznych jest stanem oczekiwanym. Badanie ćwiczeń ZAPAD i formułowanie sądów powinno być zawsze kalkulowane „na chłodno”, oparte na dowodach a następnie poddawane ocenie.

Nie należy się spodziewać jakiejkolwiek rezygnacji bądź nawet ograniczenia przez Federację Rosyjską korzystania z czynnika militarnego jako narzędzia „wojny informacyjnej” z Zachodem. Federacja Rosyjska będzie kontynuowała walkę informacyjną również przy zastosowaniu efektów, które uzyskuje w wyniku działań w domenie fizycznej – kinetycznej.  (strach, poczucie zagrożenia, bezsilność) przez co tylko dodatkowo umacniamy „wszechmogący” wizerunek armii rosyjskiej i dezawuujemy własne zdolności. 

---

Report by: INFO OPS Poland Foundation and Res Publica – Civic Resilience Center

https://infoops.pl/                                                 https://respublica.lt/ 

---

Przypisy:

1. Kaukaz 2008 to nie było cykliczne ćwiczenie a pozoracja pod pretekstem, której nagromadzono siły i środki, które następnie wykorzystano do ataku na Gruzję. 
2. Od 1 stycznia 2021 r. w Rosji funkcjonuje piąty okręg wojskowy (Floty Północnej). Objął on północną część Zachodniego OW, w tym wyspy Oceanu Arktycznego. 
3. W. Repetowicz, Broń „D” jako zagrożenie asymetryczne, Wiedza Obronna nr 1-2, 2018r. [dostęp: http://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmeta1.element.baztech-3bacc2b5-44e6-425c-9e88-d3a8a62aca1e ]