Dezinformacja, czyli sztuka manipulacji

Dezinformacja w ujęciu operacyjnym może być rozpoznawana przy wykorzystaniu różnych wzorców.
Może też być różnie definiowana. W niniejszej publikacji przybliżamy
ujęcie dezinformacji z perspektywy procesów manipulacji procesami
poznawczymi. Dezinformację można postrzegać jako zaawansowaną formułę
przekazu, którego celem jest wywołanie u odbiorcy poglądu, decyzji,
działania lub jego braku, w zgodzie z założeniem ośrodka, który planował
proces wprowadzenia odbiorcy w błąd. W istocie jest to ingerencja
w proces decyzyjny obiektu (tj. odbiorcy), lub grupy obiektów. Między
innymi z tego powodu dezinformacja jest również informacją i nie zawsze
jest informacją nieprawdziwą czy zmanipulowaną. Rozpoznanie przekazu,
który jest elementem operacji wpływu na proces decyzyjny i kształtowanie
poglądu, nie może być zatem oparte wyłącznie na informacjach, które
definiujemy jako nieprawdziwe, czy wprowadzające w błąd odbiorców.

Metodyka rozpoznania wynika wprost ze zidentyfikowanego wzorca
działania przeciwnika, który umożliwia określenie, czy przekaz jest
częścią wąskiego ataku, próbą maskowania wydarzeń czy wprowadzania
dezorientacji u odbiorców, czy też jest atakiem kierunkowym wymierzonym w
precyzyjnie wybrany obszar poznawczy grupy obiektów lub pojedynczego
aktora. Ale czy tylko? Niekoniecznie, to zależy od wielu zmiennych,
formy i celu operacji wyprowadzanej przez wrogi ośrodek (przeciwnika).
Czym innym będzie propagacja wielu sprzecznych lub niespójnych przekazów
jednocześnie, jako element wsparcia maskowania wydarzeń faktycznych, a
czym innym posługiwanie się w terminie późniejszym zgromadzonym zasobem
przekazów jako tłem informacyjnym do rozpraszania uwagi, czy budowy
spójnego, fałszywego przekazu w przyszłości. Modelowanie przekazu
będącego elementem operacji wpływu, przy wykorzystaniu dezinformacji
wymaga uwzględnienia próby identyfikacji celu długookresowego aktora
inicjującego działanie.

Z tej perspektywy forma operacji wpływu, a zwłaszcza jej rozpoznanie,
będą definiowane z uwzględnieniem środowiska poznawczego, do którego
przekaz jest adresowany oraz rozpoznania cech szczególnych, materiału,
narzędzi retorycznych, warstwy jawnej i ukrytej, w tym przekazu
audiowizualnego, metodyki zawężania pola percepcyjnego odbiorców, a
także określenia przewidywanych efektów generowanych przez operację
teraz i w przyszłości.

Cechy szczególne, zwłaszcza jawne, w operacji dezinformacji mają
zastosowania zarówno do analityki jak również budowy map rozpoznania
celu operacji.

Definiowanie metodyki rozpoznania operacji dezinformacji, decepcji w
ujęciu poznawczym, wymaga samodzielnej budowy odpowiednika obecnego,
kształtowanego i docelowego subiektywnego obrazu rzeczywistości.

Jedną z metod jest budowa wyodrębnionych modeli subiektywizmu, które
umożliwiają określenie sposobu i zasobów, w oparciu o które obiekt
będący przedmiotem ataku informacyjnego kształtuje swój obraz
otaczającego go świata.

Analizując rosyjski model operacji wpływu, można zidentyfikować
uwzględnianie przez planistów modeli środowiska poznawczego w procesie
planowania tych operacji.

Metodyka planowania dezinformacji wymaga bowiem budowy map
poznawczych środowiska informacyjnego oraz określenia wzorców
subiektywizmu w ujęciu czasu i oczekiwanego efektu operacji.

Jedną z technik używanych przez rosyjskich planistów są modele
refleksyjne. Jednak budowa modelu refleksyjnego nie byłaby możliwa bez
budowy modeli subiektywizmu. Modele subiektywizmu umożliwiają określenie
sposobu pozyskania danych przez przeciwnika i zdefiniowanie obszaru
informacyjnego, który wytwarza lub poprzez który wpływa na proces
decyzyjny obiektu atakowanego. W konsekwencji, prowadzenie rozpoznania
przy użyciu modeli refleksyjnych pozwala na określenie cech szczególnych
przekazu, za pomocą którego obiekt, który ma być adresatem przekazu
realizuje proces poznawczy.

Samodzielne rozwijanie ogólnych modeli kontroli refleksyjnej
Władimira Lefewra (i w późniejszym okresie Lepskiego) daje wgląd w
złożoność prac nad stworzeniem modelu manipulacji procesem poznawczym
człowieka, przy stosowaniu zależności procesu kognitywnego. Wzorce
refleksyjne nie mogą funkcjonować bez wzorców subiektywizmu. Podobnie
jest z zarządzaniem refleksyjnym, które nie byłoby efektywne bez budowy
modeli podrefleksyjnych, a których Rosjanie nie pokazali już publicznie
w swoich pracach. Ujęcie ich modeli jako elementu planowania operacji
pozwala również wyjaśnić, dlaczego przeciwnik informacyjny może
prowadzić komunikację precyzyjnie adresowaną, przy samodzielnie
uzyskiwanych danych z rozpoznania i profilowania odbiorców, w tym
profilowania przez aktywną komunikację.

Oczywiście należy zastrzec, że proces planowania będzie inny dla
grupy obiektów będących celem oddziaływania od operacji wymierzonej
w pojedynczego aktora.

Ogólne ujęcie zasad budowy rozpoznania procesu poznawczego i budowa
dedykowanego środowiska wynika wprost z założenia, że istotą
dezinformacji nie jest posługiwanie się nieprawdziwymi informacjami,
a stworzenie warunków korzystnych do uzyskania przez obiekt
oddziaływania poglądu, który jest błędny, w pewnym sensie narzucony
przez atakującego i zbieżny z jego celami.

Obrazowanie przez planistów operacji dezinformacji subiektywnych
modeli postrzegania wydarzeń zarówno przez obiekt będący celem ataku jak
i zasoby własne, umożliwia rozpoczęcie procesu planowania operacji
wpływu poprzez budowę dedykowanych środowisk informacyjnych przy użyciu
zasobów niezbędnych do realizacji tego celu, tj. obiektów oddziałujących
zasobów informacyjnych, przekazów rozumianych jako bodziec występujący w
wymiarze fizycznym (w tym informacja) i wirtualnym (w tym obszar
informacyjny).

Uzyskane w ten sposób zasoby umożliwiają przeciwnikowi rozpoczęcie procesu wpływu na procesy decyzyjne grup i jednostek.

Między innymi z tego powodu, operacja wpływu jest na ogół utrzymana
jako sekwencja bodźców oddziałujących na percepcję, pamięć, myślenie
obiektu oddziaływania przy zachowaniu zasad: ciągłości przekazu,
zgodność z obrazem profilowania, indywidualnych wzorców myślenia
obiektu, utrzymania zgodności z kontekstem sytuacyjnym, a jeżeli
to niemożliwe z powodów obiektywnych, wywołanie kontekstu poprzez
prowokację, inspirację, inscenizację.

Wyprowadzenie i utrzymanie operacji dezinformacji, rozpatrywane na
potrzeby niniejszej publikacji w ujęciu operowania procesem poznawczym,
trwale ingeruje w proces decyzyjny obiektu. Dlaczego?

Rozwinięcie wzorców refleksyjnych pozwala określić jakie zasoby
danych przeciwnik informacyjny chce wytworzyć, aby skutecznie zakłócić
proces decyzyjny teraz lub w przyszłości. W efekcie umożliwia
zaplanowanie jakie mechanizmy perswazji oraz narzędzia retoryczne przy
określonym prawdopodobieństwie zostaną użyte do przeprowadzenia
określonej operacji.

Badanie modeli procesu kognitywnego pozwala stwierdzić, że
efektywność operacji wpływu jest wprost proporcjonalna do czasu, w
którym jest realizowana skrycie, a obiekt oddziaływania nie identyfikuje
świadomie tego procesu.

Uzyskanie wiedzy i stan, w którym obiekt oddziaływania jest świadomy
faktu, że jest adresatem takiej operacji, nie oznacza, że staje się
odporny na jej efekty. Zmianie ulega termin, w którym efektywność
wzrasta, a w szczególności dochodzi do wytworzenia warunków dla
dysonansu poznawczego. Z perspektywy atakującego oznacza to brak
możliwości, bez wprowadzania korekt, osiągnięcia zamierzonego celu, ale
jednocześnie zmienia warunki dokonywania ocen bodźców przez obiekt, co
nawet jeżeli nie jest celem właściwym przeciwnika, to wytwarza efekt
korzystny dla niego.

Z perspektywy planisty posługującego się modelowaniem kognitywnym,
jest to stan operacji, w którym proces planowania wymagałby powtórzenia
z uwzględnieniem budowania profilu ze zmiennymi, które częściowo są
pochodnymi operacji własnej (dysonans i zasoby informacyjne, które go
wywołują w procesie refleksji) oraz zasobami, które wynikają wprost z
naturalnego, subiektywnego obrazu bodźca.

Planowanie zatem operacji wpływu przy zastosowaniu modeli
kognitywnych polega w praktyce na planowaniu ataku na proces
kształtowania poglądu, którego obiekt oddziaływania nie jest świadomy
przy wykorzystaniu precyzyjnie wytwarzanych wzorców refleksyjnych.
Wzorce refleksyjne to ujęcie ogólne złożonego procesu modelowania
procesem refleksji, zachodzącym w umyśle człowieka.

Atak na proces refleksji to wytworzenie w nieświadomości obiektu
zasobów danych, które mają stworzyć warunki do kształtowania poglądu czy
podejmowania decyzji zgodnej z celem atakującego. Od momentu uzyskania
bodźca – informacji, modele kognitywne uwzględniają rozpoznanie w
procesie refleksji zgromadzonych zasobów danych, doświadczeń i
reprezentacji umysłowych, w oparciu o które następuje proces
kształtowania poglądu.

Analiza modeli dezinformacji z perspektywy modeli poznawczych wskazuje zatem, że dezinformacja będzie efektem oddziaływania narzuconego środowiska poznawczego. Dlatego może być realizowana przy użyciu zróżnicowanych przekazów, w tym informacji, które cechuje niejednokrotnie wysoka zbieżność z faktami, a nie wyłącznie informacja nieprawdziwa.

Autor: Kamil Basaj

Źródło: https://rcb.gov.pl/dezinformacja-czyli-sztuka-manipulacji/