Propaganda orężem wpływu społecznego Rosji.

Wstęp 

Propaganda była i jest jednym z najważniejszych instrumentów przekonywania ludzi i kształtowania ich postaw w każdej dziedzinie życia – zwłaszcza  podczas sytuacji kryzysowych czy konfliktów zbrojnych.

Jest od wieków nieodłącznym elementem zmian, często wspierając rządy, gdy tracą poparcie, ratuje nastroje społeczne, indoktrynuje wroga oraz szerzy nowe ideologie. Umiejętność wpływania na zachowanie innego człowieka lub całych grup od zarania dziejów stanowiła istotny element ludzkich dążeń. W propagandzie można wyodrębnić działy w zależności od realizowanych celów. Tak więc istnieje propaganda polityczna, która umacnia władzę polityczną, ośmiesza przeciwnika, kształtuje wyobrażenia o inicjatorze propagandy. Kolejną jest propaganda gospodarcza, przekonująca ludzi, by wydawali mniej, lub więcej pieniędzy, pracowali efektywniej. Ponadto należy wspomnieć o propagandzie moralnej, budującej nowe systemy etyczne lub zachwalającej stare. Istnieją również m.in. propaganda religijna, dyplomatyczna, militarna czy dywersyjna.

Sam termin propaganda określa świadome oddziaływanie na odbiorcę (jednostkę, zbiorowość) poprzez systematyczne rozpowszechnianie określonych poglądów, idei, haseł za pomocą środków perswazji intelektualnej i emocjonalnej w celu pozyskania zwolenników i nakłonienie ich do zachowań pożądanych z punktu widzenia nadawcy przekazu propagandowego. W węższym, współczesnym znaczeniu terminu, propagandy używa się na oznaczenie techniki sterowania masowymi dążeniami, postawami, poglądami i zachowaniami. Postawy i opinie  stanowią liczącą się warstwę osobowości człowieka. Można więc mówić, że działania propagandowe wywierają wpływ na całą osobowość. Wprawdzie mówi się w definicji propagandy o perswazji jako o ogólnym sposobie przekonywania, to jednak nie ulega wątpliwości, że wachlarz argumentów i motywów kierowania pod adresem odbiorców określonych komunikatów jest bardzo wszechstronny i obejmuje szerokie spektrum.

Sama natomiast „perswazja” propagandowa wykazuje dość zróżnicowane formy  oddziaływania: od finezyjnej treści komunikatu agencyjnego przez powszechnie stosowane manipulacje aż po brutalne „pranie mózgu”. A zatem „perswazja” jest w propagandzie terminem wieloznacznym. Analiza różnorakich definicji propagandy prowadzi do wniosku, że stosuje się ją dla zdobycia nowych zwolenników, dla zaakceptowania pewnych haseł czy dla zapewnienia jakiejś decyzji politycznej potrzebnego poklasku. Zatem wysunąć można tezę, że w przedsięwzięciach propagandowych nie idzie wcale o jakieś dobro odbiorcy – człowieka, jego rozwój osobowości czy rzeczywisty wzrost wiedzy. Propaganda realizuje swoje własne cele, natomiast adresat jej zabiegów będący obiektem oddziaływania, jest jedynie instrumentem niezbędnym do osiągnięcia tych celów.

Narodziny propagandy

Termin propaganda, bo o nim mowa, sięga starożytności. Podejmowanie  aktywności wpisujących się w budowanie świadomego używania perswazji znajdujemy u greckiego filozofa sofisty Protagorasa, żyjącego w V w. p.n.e. Nauczał on mechanizmów wywierania wpływu na ludzi omawiając rozmaite techniki, mogące być wykorzystane na co dzień przy dowolnych okazjach. Niestety, forma pisana jego przemyśleń została publicznie spalona. Nie znaczy to jednak, że bezpowrotnie zaniechano wpływania na ludzi. Możliwości te doceniał i wykorzystywał rzymski wódz i polityk Juliusz Cezar (100-44 p.n.e.). On to stosując działania propagandowe zaskarbiał sobie poparcie ludności Rzymu. Ponadto przy ich wykorzystaniu legitymizował swoje poczynania polityczne. Jego autorstwa komentarze wojenne, pisane na bieżąco, były formą propagandy mającej znaczący wpływ na sposób, w jaki były postrzegane prowadzone przez niego kampanie wojenne. Inny przykład wykorzystania propagandy znajdujemy w poczynaniach królowej Egiptu Kleopatry (69-30 p.n.e.). Stosowana przez nią propaganda miała na celu wzmacnianie statusu politycznego zarówno pośród poddanych, jak i wśród cezarów rzymskich do których należy zaliczyć Juliusza Cezara czy Marka Antoniusza. 

Warto tu wspomnieć o stosowaniu propagandy w średniowieczu. Dobrym przykładem tej epoki jest książę Normandii i król Anglii Wilhelm Zdobywca (1028-1087).  Władca ten wykorzystywał  ją do utwierdzania w przekonaniu społeczeństwa  o słuszności prowadzonej inwazji na Anglię w 1066 roku.  Nie stronił od jej używania również władca muzułmański i bohater narodowy Saladin (1137-1193), który używał jej do budowania swojego wizerunku jako szlachetnego i religijnego wojownika podczas konfliktów z krzyżowcami. W znacznej mierze dzięki sprawnie prowadzonym działaniom propagandowym stał się ikoną islamu i bohaterem dla wielu pokoleń muzułmanów. Jednakże dopiero w 1622 roku w sposób udokumentowany użyto przedmiotowego terminu. Wówczas to papież Grzegorz XV ustanowił Kongregację Krzewienia Wiary. Po reformacji Kościół rzymsko-katolicki angażował się w święte wojny, próbując za pomocą oręża na nowo ustanowić swoją wiarę. Kiedy papież Grzegorz XV zrozumiał, że tego rodzaju wysiłki nie odnoszą skutku, założył papieskie biuro propagandowe – instytucję koordynującą wysiłki mające na celu skłonienie mężczyzn i kobiet do tego, by „dobrowolnie” przyjęli doktrynę Kościoła. Tym samym słowo propaganda nabrało negatywnych konotacji w krajach protestanckich początkowo kojarząc się we wszelkiego rodzaju działaniach ideologicznych (czyli przekonania zawierające jakieś gry interesów) oraz wszelką indoktrynację religijną. 

Nie oznacza to, że propaganda funkcjonowała wyłącznie w opisywanych obszarach czasowych. Początkowo jako sztuka oratoryjna umożliwiająca przekonanie do swoich racji znalazła szersze zastosowanie. Nie tylko zwielokrotniając odbiorców ale także narzędzia rozpowszechniania treści. Ewolucja propagandy była od zawsze uzależniona od dwóch czynników, pierwszym z nich jest rozmiar obiektów oddziaływania, drugim zasięg rozpowszechnianych treści warunkowany rozwojem technologicznym. Dynamiczny rozwój w obszarze komunikacji skutkujący wynalezieniem w XX wieku radia, telewizji oraz Internetu umożliwił zwielokrotnienie oddziaływania propagandowego na niespotykaną dotąd skalę. Jednakże ze względu na przyjęte ramy opracowania autor zawęża rys historyczny do uwypuklenia wybranych postaci, które manipulując ludzkim zachowaniem, często w celu osiągnięcia określonych celów stanowią dobry przykład poruszanego tematu. 

Tym samym wracając do głównego wątku, należy podkreślić, iż termin propaganda wszedł do powszechnego obiegu dopiero na początku XX wieku, kiedy zaczęto nim określać taktyki perswazyjne wykorzystywane w okresie I i II wojny światowej, a później używane przez reżimy totalitarne.

Przez propagandę rozumiano pierwotnie rozpowszechnianie stronniczych idei i poglądów, nierzadko przy użyciu kłamstwa i podstępu. Kiedy jednak uczeni poddali to zjawisko głębszej analizie, wielu z nich zrozumiało, że propaganda nie była cechą wyłącznie „złych” i totalitarnych reżimów, i często nie ograniczała się do sprytnego oszustwa. Od tamtej pory znaczenie słowa propaganda objęło także „sugestię” i „wywieranie wpływu” poprzez manipulację symbolami i przy wykorzystaniu mechanizmów psychologicznych jednostki. Propaganda obejmuje zręczne posługiwanie się obrazami, sloganami, odwołujące się do naszych uprzedzeń i emocji, jest komunikowaniem pewnego punktu widzenia, mającym na celu skłonienie odbiorcy do „dobrowolnego” przyjęcia tego punktu widzenia za swój.

Rosja w tym zakresie posiada również bogate, wielowiekowe tradycje. Już w okresie imperium Rosyjskiego (XVIII-XIX wiek), propaganda była szeroko stosowana w celu umacniania władzy i legitymizacji monarchii. Rosyjscy władcy, tak jak  Iwan IV Groźny, Piotr I Wielki czy Katarzyna II, wykorzystywali propagandę, aby promować swoje reformy, wizerunek państwa i rosyjską przewagę nad innymi narodami. Wykorzystywano m.in. malarstwo, literaturę i teatr do propagowania idei monarchii absolutnej. Z czasem uległa ona zasadniczemu przeobrażeniu, by tuż po puczu bolszewickim w 1917 roku, Włodzimierz Lenin czy później Józef Stalin wykorzystywali propagandę jako narzędzie kontroli społecznej i utrwalania władzy komunistycznej partii. Cenzura i kontrola mediów były powszechne, jak w każdym państwie totalitarnym, a propaganda komunistyczna szerzona była przez prasę, plakaty, filmy propagandowe i retorykę partyjną. Wizerunek przywódców, takich jak Stalin, był mitologizowany, a przeciwnicy polityczni demonizowani. 

Kolejnym okresem, który należałoby wyodrębnić w kontekście wykorzystania propagandy, są czasy zimnej wojny. Rosja (wówczas Związek Radziecki) prowadziła intensywną propagandową rywalizację z Zachodem, szczególnie ze Stanami Zjednoczonymi. Wykorzystywano różne narzędzia propagandowe, takie jak prasa, radio, telewizja i kino, aby promować komunizm, krytykować kapitalizm i szerzyć wizję światowej rewolucji.

Propaganda sowiecka wykorzystywała również dezinformację w celu osłabienia pozycji Zachodu i podważania jego wiarygodności.

W czasach nam współczesnych propaganda w Rosji odgrywa nadal ważną rolę w umacnianiu władzy i kształtowaniu opinii publicznej. Kreuje się wizerunek silnej Rosji, promuje rosyjską politykę zagraniczną i zwalcza opozycję polityczną. Rosyjskie media państwowe, takie jak Rossija 1 czy RT, działają jako narzędzia propagandy, prezentując narrację zgodną z interesami rosyjskiego rządu. Wykorzystuje się także media społecznościowe, tzw. „trolli internetowych” i kampanie dezinformacyjne w celu wpływania na międzynarodową opinię publiczną. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na zjawisko trollingu w wydaniu rosyjskim. Otóż istotnym, z punktu widzenia  funkcjonowania machiny propagandowej Kremla jest zaangażowanie się w przedmiotowe działania wysokiej klasy specjalistów a nie jak powszechnie się uważa natrętnych użytkowników mediów społecznościowych. Przykładem ilustrującym aktywności rosyjskich trolli są działania wynikające ze współpracy z agencją propagandową Internet Research Agency (IRA) oraz innymi organami rządowymi Rosji. Do typowych przedsięwzięć, im przypisanych, należy zaliczyć:

1. Rozpowszechnianie dezinformacji na temat ważnych wydarzeń, politycznych i społecznych, celem wprowadzania w błąd czytelników i podważania zaufania do mediów.
2. Tworzenie fałszywych kont i profili społecznościowych na platformach takich jak Twitter, Facebook czy Instagram, celem pozorowania autentyczności użytkowników i rozpowszechniania tendencyjnych treści.
3. Wywoływanie konfliktów społecznych poprzez podsycanie napięć społecznych, takich jak rasizm, nacjonalizm czy kontrowersje polityczne.
4. Manipulacja dyskusjami online poprzez wywoływanie sporów oraz szerzenie wrogości oraz niezgody w komentarzach pod postami i artykułami.
5. Tworzenie memów i treści wiralnych, mających na celu zyskanie popularności a co za tym idzie rozprzestrzenianie ich w przestrzeni informacyjnej, celem wpłynięcia na opinię publiczną.
6. Kampanie wpływu politycznego prowadzone celem  wpływania na wyniki wyborów i politykę zagraniczną innych krajów poprzez rozpowszechnianie dezinformacji i manipulacje informacyjne w mediach społecznościowych.
7. Prowokowanie kontrowersji i ksenofobii w szczególny sposób w krajach zachodnich, celem osłabienia jedności i stabilność tych państw.
8. Koordynację działań informacyjnych z stosowaniem narzędzi wywiadu aktywnego (środków aktywnych).

Rodzaje propagandy.

W tym miejscu, wydaje się niezbędne szersze przedstawianie jednego z głównych kryteriów propagandy.  Głównymi determinantami w jej rozróżnieniu jest źródło pochodzenia komunikatu informacyjnego i stopień utajnienia nadawcy przekazu. Na osnowie powyższych ustaleń do pierwszej z nich należy zaliczyć propagandę białą – jawną, której oddziaływanie oparte jest na metodzie perswazji, a kolportowane treści pochodzą z wiadomego i weryfikowalnego źródła. W tym rodzaju propagandy zasadne jest przedstawienie treści zgodnych z panhistorycznymi, pankulturowymi i panreligijnymi normami oraz wartościami, łączone z uzasadnieniem o trafności i prawidłowości prezentowanych rozwiązań.

Białą propagandę, wydaniu rosyjskim, charakteryzuje prowadzenie akcji informacyjnych za pośrednictwem mediów mainstreamowych  jak, np. RT, Sputnik, RIA Novosti. Kolportowane treści wzmacniane są przez wydziały informacyjne agencji multimedialnych oraz np. przez Rosyjskie Domy będące ośrodkami nauki i kultury funkcjonującymi przy rozlicznych ambasadach Federacji Rosyjskiej. Warto podkreślić, iż integralną częścią operacji propagandowych stanowi organizowanie wydarzeń o charakterze naukowym, jak konferencje, stypendia, kursy języka itp. oraz kulturalnym, jak wiece rocznicowe, wystawy, koncerty itp. wpisujących się w przyjętą linię propagandowej narracji.

Drugą z nich jest propaganda szara – w której nie jest znany ani autor komunikatu, ani też odbiorca do którego ten komunikat jest adresowany. W tych działaniach podmiot działań informacyjnych powołując się na jakieś źródło informacji, przedstawia je jako doskonale wszystkim znane. Mamy z nią do czynienia również wtedy, gdy podmiot działań informacyjnych teoretycznie może być identyfikowalny i kojarzony, ale nie musi być weryfikowalny i postrzegany jako właściwe źródło.

Zasadą, w tym obszarze, jest oddziaływanie propagandowe, które rozmydla informację tak, aby nigdy nie było pewne skąd one pochodzą. Propaganda szara operuje takimi środkami, aby informacje poprzez nie przekazywane mogły trafić i przekonać odbiorcę bez ujawnienia źródła.

Do często stosowanych form w tym oddziaływaniu należy zaliczyć plotkę i pogłoskę. Plotkę w działaniach informacyjnych stanowić będzie taką informację przekazywaną z ust do ust, która dotyczy spraw o zabarwieniu intymnym, emocjonalnym, a opisująca zjawiska odnoszące się do „ludzi władzy”, jak i osób zaufania publicznego. Pogłoską natomiast będzie taką informacją, która przekazywana również z ust do ust dotyczy spraw wagi państwowej, spraw o naturze bardziej ogólnej.

Szarą propagandę, w wydaniu rosyjskim, charakteryzuje swoiste inspirowanie rozlicznych grup społecznych dążąc do uzyskania efektu społecznego przyzwolenia dla rozprzestrzenianych treści. Angażowana jest także zarówno  partia, jak i skrajnych organizacji nacjonalistycznych celem wielopłaszczyznowego nasycenia przestrzeni publicznej propagandowymi treściami. W tym obszarze prowadzone są również działania zwielokrotniające odbiór za pośrednictwem kontrolowanych organizacji międzynarodowych. Jednakże to nie jedyne narzędzie, gdyż nośność informacji uzyskiwany jest także poprzez instrumentalizowanie rosyjskich fundacji i stowarzyszeń, np. Russkij mir, Rosyjskie Towarzystwo Historyczne.

Należy nadmienić, iż coraz większego znaczenia we współczesnym usieciowionym świecie nabierają intencyjnie zakładane prorosyjskie portali oraz stron, jak np. #Think4Yourself, będący rosyjskim „fact checkingiem”, który rzekomo „obnaża zachodnią dezinformację” przekazując treści propagandowe Kremla wpisując się swym działaniem w kreowanie alternatywnej rzeczywistości. Istotną rolę w cyfrowym kolportowaniu propagandy odgrywają również aktywne w sieci tzw. „trolle”, które w istotny sposób wpływają na zwielokrotnienie rozprzestrzenianych treści lub też zagłuszanie tych, które są niepoprawne. Rozpatrując przedmiotową aktywność należy podkreślić, iż poczynienia zarówno białej i szarej propagandy są koordynowane przez władze Kremla i podległe mu instytucje.

Trzecią jest propaganda  czarna polegająca na rozpowszechnianiu różnego rodzaju treści w sposób ukryty, niezwykle starannie zakamuflowany, a czerpie swe informacje ze źródeł, które nigdy nie mogą być ujawnione. W literaturze przedmiotu tą propagandę klasyfikuje się jako „totalne kłamstwo”. Zasadniczą cechą tego oddziaływania jest nasycenia środowiska informacyjnego treściami, które stają się w pełni wiarygodne i aprobowane. Należy podkreślić, iż  cechą charakterystyczną, dla tego gatunku propagandy, jest zawsze fałszywe źródło przekazu, które ukrywa rzeczywistego nadawcę. Tym samym stwarza wrażenie, iż oddziaływanie propagandowe jest prowadzone przez siły i środki do których w rzeczywistości skierowane jest oddziaływanie psychologiczne. 

Czarna propaganda, w wydaniu rosyjskim, koordynowana jest przez służby specjalne, podobnie jak i dwie poprzednie. W jej arsenale znajdują się prowokacje, dywersje, szantaże, kreowanie ruchów niezadowolenia społecznego oraz ataki cybernetyczne.

Przykładem tej ostatniej aktywności stanowi hakerska grupa UNC1151 rozpowszechniająca zainfekowane treści korzystając z kanałów komunikacyjnych od mediów społecznościowych po prorosyjskie portale. Organizacja ta nie stroniła również od hakowania stron internetowych zamieszczając na nich treści propagandowe czy rozsyłania fałszywych treści przez zhakowane skrzynki mailowe czy konta w mediach społecznościowych. Warto podkreślić, iż istotną część aktywności służb w obszarze kreowania czarnej propagandy jest pozyskiwanie agentury wpływu i instrumentalizowanie do realizacji celów Rosji osób tego nieświadomych.

By w pełni przedstawić spektrum działania propagandy należy się odnieść do obszaru  dystrybuowania zarówno szarej jak i czarnej propagandy. Główną domeną rozprzestrzeniania fałszywych treści, przy pomocy nowych technologii stał się internet ze szczególnym uwzględnieniem Propagandy 2.0. W jej obszarze funkcjonują blogi, mikroblogi, wiki, serwisy zakładkowe, news feedy, aplikacje użytkowe, serwisy video, jak również spersonalizowane radia internetowe etc.

Mając na względzie istotę propagandy należy zaznaczyć, iż stanowi ona jedną ze składowych wojen hybrydowych oraz działań poniżej progu wojny, które zostało wprowadzone do terminologii pojęciowej przez Franka G. Hofmana, który wskazywał, iż konflikty te cechuje zbieżność „fizyczna i psychologiczna, kinetyczna i niekinetyczna, bojowników i cywili, sił zbrojnych i społeczeństw, państw i aktorów niepaństwowych, a także zdolności bojowych, w które są wyposażone.” Na szczególna uwagę,  w przytoczonej definicji, zwraca brak określnika zbrojne, podkreślając tym samym multi  domenowość i szeroko aspektowość prowadzonych zmagań.

Model tworzenia i kreowania propagandy w Rosji

Przedstawione w ogólnym zarysie rozróżnienie rodzajów propagandy należy odnieść do  mechanizmu tworzenia  jej i dystrybuowania w Rosji. Głównymi twórcami propagandy w Federacji Rosyjskiej jest poziom polityczny, który dla uproszczenia omawianej tematyki nazwać można – kreatorami. To obszar decyzyjny charakteryzujący się wyznaczaniem kierunków propagandowej narracji. Drugi poziom to obszar wykonawczo – kontrolny, który możemy nazwać poziomem kuratoryjnym. Charakteryzuje się on werbalizowaniem i  weryfikowaniem aktywności wpisujących się w przesłania kreatorów. Skład tego obszaru jest bardzo szeroki, gdyż biorą w nim udział wszyscy decydenci odpowiadający za funkcjonowanie społeczeństwa. Odnajdziemy w nim m.in. przedstawicieli władz partyjnych, kulturalnych, wojskowych, gospodarczych, medialnych czy religijnych.

To szerokie grono przedstawicieli obszarów wpływu społecznego umożliwia prowadzenie wielopłaszczyznowej wzajemnie się wspierającej narracji. Trzecim obszarem są rezonatorzy, którzy stanowią tuby machiny propagandowej Kremla. Znaczenie ich dla prowadzonej operacji wpływu społecznego jest proporcjonalne do ich zróżnicowania i liczebności.

Wartym podkreślenia jest fakt, że zawierają się w tej płaszczyźnie również „pożyteczni idioci” zamiennie nazywani użytecznymi idiotami. W czasach najnowszych, to pejoratywne określenie przypisywane jest Leninowi. Miał on tak określać zwłaszcza zachodnich dziennikarzy rozpowszechniających entuzjastycznie treści o pozytywach rewolucji bolszewickiej, z jednoczesnym pomniejszaniem lub nie wspominaniem w ogóle o jej niepowodzeniach oraz o osobach, która kierując się własnymi poglądami i szlachetnymi intencjami, działają nieświadomie na rzecz przyjętych narracji Rosji.

Istotnym terminem, z punktu widzenia podjętej analizy, są „środki propagandy”, które stosuje się w kilku znaczeniach. Często widzi się w nim techniczny sposób działania propagandowego, wtedy środkiem propagandy jest prasa, film, radio czy telewizja. W propagandzie mówi się też o tzw. środkach podstawowych. Są nimi słowo i obraz. Te „środki propagandy” pojmowane są jako główne tworzywo, stanowiące podstawę dla funkcjonowania konkretnej techniki.

Najczęściej stosowane środki propagandy to stereotyp, mit, plotka i kamuflaż.

W opracowaniu zarówno Darczewskiej  i Żochowskiego Środki aktywne. Rosyjski towar eksportowy i Rusofobia w strategii Kremla. Broń masowego rażenia., możemy spotkać wiele koncepcji rozpatrujących funkcje oddziaływań propagandowych opartych na metodzie perswazji. Mnogość tych podejść sprawia, że konieczne jest ich usystematyzowanie z punktu widzenia celu operacji propagandowych nadawcy w konflikcie zbrojnym, który m.in. rozgrywa się w Ukrainie. Wobec tego, stosując jako wyodrębnienie funkcję – sposobu osiągania przedmiotowego celu w operacjach propagandowych w przedsięwzięciach quasi obronnych (jak Rosjanie na użytek działań propagandowych nazywają fałszywie inwazje na Ukrainę) możliwe staje się przyjęcie następujących funkcji tychże działań. Poniżej z odpowiednim podziałem zostanie zaprezentowany zbiór rożnych propagandowych, dezinformacyjnych czy ordynarnie fałszywych określeń jakimi Rosjanie posługują się w odniesieniu do Ukrainy i Ukraińców: 

Funkcja integracyjno-dezintegracyjna odnosi się głównie do inspirowania społeczeństwa oraz kształtowania wśród ludności rdzennej a także mniejszości narodowych postaw i zachowań wspierających działania zbrojne skierowane przeciwko „ciemiężycielom rosyjskiej ludności”, jak również nakłanianie do podejmowania rozmaitych form jednoczenia się społeczeństwa do walk z „rządem faszystowskim” przewodzącym państwu będącym sztucznym tworem politycznym. Funkcja ta, w opinii teoretyków i praktyków zajmujących się propagandą stanowi bardzo skuteczne narzędzie w odniesieniu do społeczeństw wykształconych o dużym stopniu umiejętności przyswajania i przetwarzania intelektualnego informacji. Istnieje również możliwość spełnienia tejże funkcji przez silne oddziaływanie propagandowe oparte na perswazji skierowanej do ludności ukraińskiej i rosyjskich mniejszości narodowej – czasami również może skutkować oddziaływanie dezintegrujące struktury formalne w oddziałach wojsk przeciwnika, gdyż realne wydaje się nakłanianie części ludności Ukrainy i mniejszości rosyjskiej do występowania przeciwko władzy, która jest władzą „faszystów”, którzy za wszelką cenę dążą do spełnienia swoich „paranoicznych planów narzucenia woli mniejszości całemu narodowi ukraińskiemu”. Realizacja tejże funkcji wymaga  wiedzy z zakresu socjologii i socjotechniki, dotyczącej mechanizmów formowania, trwałości i dezintegracji grup społecznych takich jak podział. 

Dla urzeczywistnienia działań w omawianym obszarze niezbędna wydaje się być wiedza o czynnikach integrujących żołnierzy przeciwnika i jego ludności wokół interesu narodowego, innymi słowy jednostki działań psychologicznych winny dysponować informacjami o tym czy wymienione grupy społeczne wewnątrz są zgodne i podzielają pogląd o słuszności prowadzonych działań.

Funkcja demaskująco – dezinformacyjna – łącząca w sobie dwa przeciwstawne rodzaje oddziaływań. Realizowanie funkcji demaskującej, będzie się potencjalnie zasadzać, na  wyjaśnieniu ludności cywilnej strony rosyjskiej, że te informacje, które docierają do nich ze źródeł nie autoryzowanych przez Kreml to treści przekazywane przez przeciwnika, w celu dezinformacji społeczeństwa rosyjskiego. Siły i środki działań psychologiczno-informacyjnych spełniając funkcję dezinformacyjną będą emitowały odpowiednie materiały z tak spreparowaną informacją – środkiem czarnej lub szarej propagandy. Celem tychże aktywności będzie doprowadzenie do dezorientacji w szeregach żołnierzy przeciwnika, oraz inspirowanie ich do innych działań niż te, które są oficjalnie zalecane przez Ukrainę. Stawiając pytanie czy wszystkie formy i środki działania dezinformacyjnego mogą być podejmowane poprzez inspirowanie działań psychologiczno-informacyjnych, jest potencjalnie jednoznaczna. Jeżeli w rosyjskim założeniu prowadzona jest tzw. „wojna sprawiedliwa” – rozumiejąc że konflikt zbrojny został wywołany przez rząd „faszystowski” Ukrainy, i tylko i wyłącznie on jest sprawcą całego cierpienia i wszelkich zniszczeń – możemy antycypować, że w tej sytuacji wszelkie środki są sprawiedliwymi, a nie nikczemnymi i ich używanie w stosunku do żołnierzy wroga i rządu ukraińskiego jest w pełni etyczne.

Funkcja adaptacyjno-motywacyjna – jest realizowana w działaniach psychologiczno-informacyjnych poprzez kreowanie takich postaw i zachowań wśród obiektu oddziaływań, które jako normę w pełni akceptowalną przyjmą negowanie wszystkich agresywnych posunięć przeciwnika. Tym samym celowe wydaje się być jej realizowanie w stosunku do ludności przeciwnika i w stosunku do jeńców wojennych.  Jednakże trzeba przyjąć ex ante, że zabiegi te przypominają aktywności perswazji pobudzającej, a ta potencjalnie może być stosowana przez działania psychologiczno-informacyjne przy realizacji jakiś doraźnych działań  np. do pobudzenia jeńca wojennego, który jest dobrym źródłem informacji dla potrzeb rozpoznania ogólnowojskowego i rozpoznania czynnika moralno-bojowego.

Funkcja informacyjno-kształtująca stanowi zasadniczą funkcję realizowaną przez działania psychologiczno-informacyjne. Wynika to z samej istoty przedmiotowych działań. Spełnienie tej funkcji nakłada na siły działań psychologiczno-informacyjnych szereg obowiązków i wymagań dotyczących komunikatów informacyjnych, perswazyjnych i propagandowych.

Zasadniczym zadaniem w jej realizacji jest to, by zaistniała jakakolwiek relacja z obiektów oddziaływań. Warunkiem podstawowym jest dotarcie komunikatu do odbiorcy. Jest to niezbędne do tego, aby argumenty, symbole, znaki spełniły swoją rolę perswazyjną, nakłaniając do przyjęcia określonych postaw i zachowań. Zadanie to jest niezmiernie trudne, gdyż w gęstym otoczeniu społecznym, przy wielkim nasyceniu środkami przenoszącymi informację dotarcie do odbiorcy, przyciągnięcie jego uwagi mimowolnej i dowolnej, ponad głowami szeroko stosowanej osłony informacyjnej w oddziaływaniu przeciwnika, jest warunkowane wieloma czynnikami, które podmiot działań musi zastosować by spełnić swą rolę niekinetycznego środka walki. Przejęcie i odbiór informacji, z punktu widzenia realizacji omawianej funkcji działania propagandowego jest również uwarunkowane takimi oto czynnikami:

1. Autorytetów – wzmocnionych stereotypami i jakością komunikatu informacyjnego, gdzie w działaniach psychologicznych, informacja winna mieć charakter prostego poinformowania o zaistniałym fakcie, w kategoriach dobry – zły, czy też ciągu wydarzeń ze znamionami nowości, niosąca ze sobą również pełen wyraz aktualności, zawierającą jednocześnie w zależności od realizowanego zadania sugestie, komentarze lub informowanie wyrażane symbolami.
2. Poziomem intelektualnym i emocjonalnym odbiorców komunikatu, gdyż traktowanie bez rozróżnienia wszystkich ludzi, żołnierzy i członków szerokiego spektrum grup społecznych, wydaje się nie dopuszczalne z prakseologicznego punktu widzenia.
3. Zdolnością postrzegania rzeczywistości przez obiekt działań psychologiczno-informayjnch wynikającą z czynników określających typowe reakcje żołnierzy na polu walki oraz ludności cywilnej będącej w sytuacji permanentnego i ciągłego zagrożenia.

Jawny / publiczny aparat propagandowy Rosji

Rosja, celem usprawnienia działań wpływu społecznego poszła krok dalej tworząc aparat propagandowy, który na przestrzeni minionych dekad stał się bardziej zaawansowany i skuteczny względem kreowania opinii publicznej. Do kluczowych elementów tworzących współczesny aparat propagandowy Rosji należy:

1. Kontrola mediów państwowych, które są szeroko wykorzystywane do szerzenia rosyjskiej propagandy zarówno w kraju, jak i za granicą. Te media działają jako głos rosyjskiego rządu, promując oficjalną narrację i przedstawiając wydarzenia w sposób korzystny dla interesów Rosji.
2. Manipulacja informacją i dezinformacja skutkujące prowadzeniem  szeroko zakrojonego oddziaływania informacyjno-psychologicznego, w tym dezinformowanie, które ma na celu wprowadzanie zamieszania i dezorientację wśród obiektów oddziaływania. Uzyskuje się w ten sposób efekt oddziaływania poprzez wykorzystywanie fałszywych informacji, tworzenie teorii spiskowych, manipulowanie faktami oraz wybiórczym przedstawianiu informacji, tak aby kreować pożądane narracje i wpływać na percepcję odbiorców w kontekście przedstawianych wydarzeń.
3. Wykorzystanie Internetu i mediów jako głównego narzędzia do rozpowszechniania przekazów propagandowych. Przedmiotowe aktywności realizuje się m.in. poprzez tworzenie farm trolli internetowych czy wykorzystywanie botów internetowych, które szerzą dezinformację, tworząc pozory szerokiego poparcia dla rosyjskiej narracji. Wykorzystuje się również strategie manipulacji algorytmami i kampanie reklamowe, aby dotrzeć do szerokiego audytorium. Należy podkreślić, iż architektami podejmowanych działań są wysokiej klasy specjaliści, których istotnym wsparciem są nowoczesne technologie.
4. Wykorzystanie narzędzi oddziaływania psychologicznego, aby wpływać na emocje
   a co za tym idzie postawy obiektów oddziaływania. Dla osiągnięcia zakładanego efektu m.in. wykorzystuje się narracje, które wywołują strach, nieufność, wrogość wobec innych państw i grup społecznych. Tworząc, tym samym, wizerunek Rosji jako państwa silnego, sprawiedliwego i wykorzystywanego przez Zachód.
5. Wpływ na media niezależne poprzez naciski polityczne, regulacje prawa medialnego
   i kontrolę finansową. Aktywności te mają na celu ograniczenie swobody mediów niezależnych i utrzymanie dominacji informacyjnej.

Głównym narzędziem kremlowskiej propagandowy zatem są media zarówno te mainstreamowe, jak i społecznościowe. Do głównych siewców propagandy należą  m.in. RT i Sputnik operujące w ponad 100 państwach i prowadzą audycje w ponad 30 językach. Istotnym rezonatorem propagandowych treści są również tzw. fabryki trolli zatrudniające na ogół rotacyjnych pracowników podzielonych na sekcje zagraniczne oraz armii zaprogramowanych botów stanowiące razem wzmocnienie propagandowych narracji Kremla.

Głównym ich atutem jest wykorzystywanie podatności społeczności sieciowej na oddziaływanie informacyjno-psychologiczne skutkujące wirusowym infekowaniem świadomość grup docelowych. Warto podkreślić, iż kanały, którymi rozpowszechniana jest rosyjska propaganda, są dobierane w zależności od obiektu oddziaływania do którego ma być skierowany przekaz. Dobry przykład stanowi Słowacja i Czechy, w których wykorzystywane są tzw. media alternatywne i media społecznościowe, podczas gdy na Węgrzech są to media tzw. głównego nurtu. W polskiej przestrzeni informacyjnej rosyjska propaganda rozpowszechniana jest w głównej mierze przez portale internetowe, sieci społecznościowe, jak i trolle internetowe – kolportujące najczęściej przekaz antyunijny, antynatowski i antyukraiński.

Dobrym przykładem funkcjonowania rosyjskiego aparatu propagandowego są działania przedstawiające zajęcie Bachmutu. Celami podjętych działań propagandowych było po pierwsze przedstawienie wyzwolenia miasta jako dokonanie się „sprawiedliwości dziejowej” czyli powrotu  Bachmutu (po rosyjsku Artimowska) do „matki” Rosji. Po drugie ukazanie wyzwolenia okupowanego miasta z rąk „faszystów”, wroga zakorzenionego w pamięci pokoleń, z którym prowadzona była wielka wojna ojczyźniana.

Kolejnym celem było świętowanie strategicznego sukcesu wojsk rosyjskich, który otwiera siłom zbrojnym drogę do „wyzwolenia” kolejnych miast jak Słowiańsk czy Kramatorsk z okupacji „faszystowskiej”. Następnym celem jest wyolbrzymienie strat po stronie Ukraińskiej wieszcząc o agonii ukraińskiego zgrupowania bojowego z jednoczesnym pominięciem strat własnych. Ostatnim z  celów, tej samej wielowątkowej i wielopłaszczyznowej operacji propagandowej było ocieplanie wizerunku walczących wojsk zarówno tych regularnych, jak i żołnierzy Grupy Wagnera będących w ostatnim czasie przedstawianych w niekorzystnym świetle z uwagi na doniesienia, o poróżnieniu się tych formacji względem prowadzonych działań zbrojnych. W rozlicznych mediach mówiono wówczas, iż ta operacja jest wynikiem bohaterskiego wysiłku wojsk Czerwonej Armii i żołnierzy Grupy Wagnera oraz tzw. donieckiej i ługańskiej republiki ludowej.

Główni propagandziści Kremla na czele z Sołowiowem, Kisielowem czy Simonianem wskazywali, że zajęcie Bachmutu przez Rosjan ma również znaczenie historyczne, a w dokonaniach Armii Czerwonej stanowi drugie zaraz po Stalingradzie zwycięstwo o znaczeniu strategicznym zmieniające bieg historii. Przekonywali odbiorców, że dzięki wysiłkowi rosyjskich żołnierzy doświadczamy narodzin „rosyjskiego” Artimowska. W swych wystąpieniach fałszywie podkreślali również humanitaryzm żołnierzy rosyjskich przytaczając rzekomo rozliczne przykłady ewakuowania, z narażeniem życia, ludności cywilnej z pod ukraińskiego ostrzału. Przekaz ten wzmacniano przykładami jakoby żołnierze zasłaniali własnymi ciałami ewakuowanych mieszkańców.

Ta narracja wpisuje się w kreowanie rosyjskich poczynań na te nastawione na ratowanie ludności rzekomo uważającej się za rosyjską.

Tym samym wdrukowującą przekonania w odbiorców o dehumanizacji strony ukraińskiej, bestialsko mordując ludność cywilną pochodzenia rosyjskiego oraz celowe niszczenie infrastruktury miejskiej stosując taktykę spalonej ziemi. Na uwagę zasługuje fakt, iż propagandzie głównego nurtu towarzyszyła, celem wzmocnienia przekazu, cała seria reportaży, wywiadów, relacji z pola walki utwierdzając tym samym odbiorców w przekonaniu o prawdziwości przekazywanych treści. Taka kohabitacja wielowątkowości prowadzonego oddziaływania sprzyja budowaniu pozytywnego nastroju społecznego, gdyż spragnione było ono sukcesu wojsk własnych od ponad roku w krwawiącej tzw. „operacji”. Dla władz Kremla ta sytuacja jest również istotna, gdyż dzięki niej można okrzyknąć sukces, który jest dla władzy oraz utrzymania marale społecznego niezbędny. Najważniejsze jednak w tej kwestii, mając  na względzie obustronne zapotrzebowanie na sukces, jest propaganda, która wychodząc naprzeciw tym potrzebom, serwuje w świetle jupiterów współczesnych mediów swoiste panaceum na dolegliwości narodu.

W tym miejscu, wydaje się niezbędne zaprezentowanie głównych determinantów języka propagandy rosyjskiej, którymi jest dwuwartościowość i arbitralność.

Pierwszy termin tyczy się przedstawiania propagandowych treści w kategoriach pozytywnej lub negatywnej dychotomii. Zasadniczym powodem używania takowej wykładni jest efektywność przekazu. Osiąga się ją poprzez ujednolicenie kolportowanych treści i klarowność kategoryzacji na dobro i zło. Przykładem zaczerpniętym z propagandowego dyskursu w rosyjskim wydaniu jest np.: pomoc – agresja. „Operacja specjalna” bratniego kraju, rozpoczęta 24 lutego 2022 roku, nazywana była pomocą.

Agresją określa się działania np. państw NATO podejmujących aktywności związane ze wzmacnianiem wschodniej flanki Sojuszu czy niesienie pomocy walczącej Ukrainie. Innym przykładem są terminy partyzant – bandyta, gdzie podczas opisywania osób ideologicznie słusznego nurtu funkcjonujących w strukturach zaprzyjaźnionego podziemia nazywa się partyzantami, a tych walczących za Ukrainę bandytami. Drugim terminem tyczącym arbitralności słownictwa i frazeologii rozróżnia język naturalny od języka propagandy, który jest ściśle związany z panowaniem tradycyjnym, w istocie je konstytuując. Tym samym wymuszając sankcjonowanie, wpisujących się w przyjęta narracje, słów i wyrażeń. To właśnie dlatego nazwy, terminy czy zwroty mogące wprowadzić rozdźwięk w przyjętej komunikacji są pomijane, podczas gdy inne wpisujące się w przyjęty dyktat są wielokierunkowo wzmacniane.

Innym przykładem arbitralności języka propagandy wiążącego się z jego dwuwartościowością jest tworzenie kontrfraz mających za zadanie neutralizowanie wrażenia kreowania rzeczywistości przez władze Kremla. Tymczasem warto zwrócić uwagę, iż język propagandy bywa rytualistyczny w tym sensie, że pewne słowa, frazy czy symbole przebrzmiewają z dużą intensywnością w określonych kontekstach. Przykładem to ilustrującym jest wykreowanie np. terminu faszyzm, który nader często pojawia się w przekazach rosyjskich odnoszących się do ukraińskiego rządu. Osiągnięcie celu propagandowego upatrywane jest w negatywnym nacechowaniu tegoż terminu. Faszysta będący głównym wrogiem w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej pozostaje w pamięci pokoleń wywołując pejoratywne nastawienie po dziś dzień. Interesujące relacje występują również w odniesieniu do manipulowania eufemizmami i hiperbolami. W kontekście arbitralności eufemizmów używa się do opisywania niekorzystnych sytuacji z punktu widzenia własnych aktywności, a hiperboli do komunikowania treści pozytywnych. Rzecz jasna odwrotne zastosowanie jest w przypadku informowania o sytuacji w państwach Zachodu. Przykładem jest używanie określania na trudności gospodarcze jako „przejściowy kryzys”, podczas gdy mało istotne sukcesy urastają do rangi „historycznych osiągnięć”. Natomiast państwa zachodnie nie doświadczają „przejściowych trudności”, tylko mają „permanentny kryzys”. Powyższe przykłady wskazują na tendencję powielania schematu propagandowego przez dekady. Głównym atutem tegoż modelu jest perfekcyjnie wykorzystywanie dawnych technik w bieżących aktywnościach kreujących alternatywną rzeczywistość. W tej sytuacji można zaryzykować twierdzenie, iż:

Rosyjska propaganda zmierza do ujednolicenia interpretacji historii, jak i bieżących wydarzeń w spójnie horyzontalny układ funkcjonujący w obrębie państwa, władzy i społeczeństwa.

Odbiór propagandy rosyjskiej na arenie międzynarodowej.

Jedną z aktywności podjętych na międzynarodowym forum dotyczących neutralizowania wpływu rosyjskiej propagandy było wydarzenie mające miejsce podczas posiedzenia Rady Bezpieczeństwa ONZ w formule Arria zwołanego przez Rosję w dniu11 lipca 2022 roku. Spotkanie, którego wiodącym tematem był„Neonazizm i radykalny nacjonalizm: badanie przyczyn kryzysu na Ukrainie”, stało się kolejną próbą narzucenia państwom ONZ kremlowskiej narracji dotyczącej prowadzonej wojny w Ukrainie. Skądinąd podjęcie działań propagandowych w rocznicę „krwawej niedzieli”, kulminacyjnego momentu rzezi wołyńskiej, nie jest wielkim zaskoczeniem, gdyż Rosja znana jest z przywiązania do akcji propagandowych, wyznaczonych datami rozlicznych świąt czy rocznic. Jednak podjęta próba zmiany postrzegania międzynarodowego gremium zakończyła się spektakularną porażką. Forum ONZ zbojkotowało rosyjskie wystąpienie. W dokumencie czytamy:  „Potępiamy Rosję za ponowne nadużycie swojego miejsca w Radzie Bezpieczeństwa ONZ do szerzenia dezinformacji. Odrzucamy nieustanne wysiłki Rosji, na rzecz zniekształcenia historii dla jej własnych celów politycznych i promowania niezwykle szkodliwe fałszywych narracji i dezinformacji o krajach sąsiednich, w tym przez bezpodstawne określanie innych jako »neofaszystów« i »neonazistów«”. Warto podkreślić, iż w oświadczeniu odniesiono się również do skrajnych postaw pisząc: „Kwestie rosnącego globalnego neonazizmu i antysemityzmu zasługują na konstruktywną dyskusję. Żałujemy, że nie było to dzisiaj intencją Rosji”. Zakończenie dokumentu stanowi wezwanie Rosji do zaprzestania wrogich kampanii dezinformacyjnych przeciwko Ukrainie, o zakończenie brutalnej i prowadzonej z premedytacją wojny agresywnej oraz o natychmiastowe, całkowite i bezwarunkowe wycofanie swoich sił i sprzętu wojskowego z terytorium Ukrainy.

To nie jedyna aktywność międzynarodowa walcząca z rosyjską dezinformacją. Kolejnym przykładem systemowego rozwiązania jest projekt grupy zadaniowej East StratCom Uni Europejskiej – EuvsDisinfo. Zasadniczym celem przyświecającym powołaniu tegoż zespołujest lepsze przewidywanie i identyfikowanie prowadzonych przez Federację Rosyjską kampanii dezinformacyjnych skierowanych przeciw Unii Europejskiej, jej krajom członkowskim i sąsiednim państwom, a także reagowanie na tego typu działania. Zasadniczą osią realizowanych zadań jest zwiększenie świadomości opinii publicznej i wyjaśnianie mechanizmów, na których opierają się działania dezinformacyjne FR, tym samym przyczyniając się do wypracowania międzynarodowej odporności na ataki przeprowadzane z użyciem informacji rozpowszechnianych drogą cyfrową i manipulacje medialne. Założony obszar zadaniowy realizowany jest poprzez monitorowanie przestrzeni informacyjnej w zakresie rozprzestrzeniania dezinformacji, publikowanie zwartych opracowań jak analizy czy artykuły dotyczące nowych metod i praktyk dezinformacyjnych. W ramach działalności bieżącej opracowywane są również raporty na  temat aktywności dezinformacyjnej. Ponadto upowszechniane są również badania w zakresie innowacji w walce z dezinformacją oraz prowadzone jest szeroko pojęte edukowanie w przedmiotowym zakresie. 

Innym przykład międzynarodowej  aktywności jest Sojusz Północnoatlantycki, który posiada Centra Doskonałości (CoE) zajmujące się różnymi aspektami obronności i bezpieczeństwa. Współcześnie coraz częściej uwaga kierowana na zagrożenia hybrydowe mogące obejmować m.in. dezinformację, cyberatak, działania psychologiczne i inne techniki mające na celu osłabienie lub destabilizację państwa lub organizacji. Jednym z działań podjętych celem zajmowania się przedmiotową problematyką jest „NATO StratCom COE” (Centrum Doskonałości ds. Komunikacji Strategicznej NATO), które koncentruje się na zagadnieniach komunikacji strategicznej i zarządzania informacjami. Od 2017 roku pod auspicjami Unii Europejskiej (UE) i NATO zawiązało się również Europejskie Centrum Doskonałości ds. Przeciwdziałania Zagrożeniom Hybrydowym (Hybrid CoE). Jest to międzynarodowy i niezależny ośrodek dla praktyków i ekspertów z siedzibą w Helsinkach w Finlandii. Hybrid CoE koncentruje się na reagowaniu na zagrożenia hybrydowe, w tym działania dezinformacyjne (operacje wpływu). 

Dotarłszy do tego miejsca uzmysławiamy sobie, że w czasach nam współczesnych propagandyści, realizując swe dążenia, odciskają swoiste piętno korzystając z dość rozbudowanych środków, których natura ewoluuje.

Można je sklasyfikować w trzy podstawowe grupy: środki propagandy, zasady propagandy i techniki propagandy. Głównym zaś tworzywem działań propagandowych są środki propagandy.

Zakończenie

Niezliczone konflikty wyglądałby zupełnie inaczej bez funkcjonowania propagandy. Skuteczne jej stosowanie na przestrzeni wieków pozwoliło oddziaływać na ludzi tak, by wywrzeć swe znamię na ich losach, a w konsekwencji na cały naród realizujący bez zastrzeżeń przedstawiane treści jako wykładnie swego działania.

W ustrojach totalitarnych gdzie legalnie występuje tylko jeden rodzaj mediów – podporządkowanych państwu i jego ideologii, propaganda jest narzędziem uzależniania odbiorcy od nadawcy, której zadaniem jest spowodowanie zbiorowej uległości wszystkich odbiorców. Instrumentem, który służy zniewoleniu społeczeństwa i utrwaleniu reżimu m.in. przez zacieranie różnicy między prawdą a fałszem, informacją obiektywną a narzuconą oceną. Michał Głowiński pod koniec lat osiemdziesiątych tak pisał: Goebbels stworzył pewien typ propagandy, w tej czy innej postaci podobny do tego, co w tej dziedzinie robią komuniści. W istotę tak prowadzonej propagandy wpisuje się słynna wypowiedź ministra propagandy i oświecenia publicznego III Rzeszy J. Goebbelsa “Kłamstwo powtarzane tysiąc razy staje się prawdą”. Dehumanizacja do jakiej dochodzi podczas konfliktów, często zapoczątkowana przed ich wybuchem, likwiduje każdy dysonans, jaki mógł powstać wskutek okrucieństwa wobec wroga. Musimy zdawać sobie sprawę z tego, iż  im bardziej usprawiedliwiamy nasze okrucieństwo, tym staje się ono łatwiejsze. Bacznie studiując karty historii należy przyznać, że prawie każdej nowoczesnej wojnie agresorowi towarzyszyło przedstawianie wroga jako istoty podludzkiej.

Propaganda, może być równie skutecznym narzędziem prowadzącym do unicestwienia co bomba czy kataklizm. Walka z propagandą jest możliwa wówczas, gdy uświadomimy sobie celowość działania nadawcy. Ważnym jest także odróżnienie prawdy od kłamstwa oraz nieuleganie społecznej presji otoczenia. Z propagandą można walczyć przez pozyskiwanie rzetelnych informacji, własną obserwację otaczającego świata oraz wnikliwe analizowanie informacji (rozróżnienie newsów od informacji opartych na dowodach naukowych i analitycznych), bez podlegania stereotypom, uproszczeniu, przesądom, wygodzie umysłowej itd. Jednak nie jest to łatwe, gdyż jednym ze skutków istnienia kultury masowej jest zaniechanie krytycznego myślenia. 

W obliczu intensyfikacji działań propagandowych Federacji Rosyjskiej istotnym z  punktu widzenia bezpieczeństwa informacyjnego Rzeczypospolitej jest budowanie świadomości i krytycznej postawy wobec pozyskiwanych informacji. Warto podkreślić, iż właściwą w tym względzie jest praktyka oparta na dowodach. Ponadto zasadnym jest również nabywanie zdolności do identyfikowania i korzystania z wiarygodnych źródeł informacji, a także rozwijania odporność na wpływ manipulacji poprzez edukację medialną i umiejętność rozpoznawania dezinformacji. Warto, w kontekście wzmacniania społecznej tarczy dezinformacyjnej, rozważyć budowanie wieloaspektowych mechanizmów odporności na wrogie aktywności informacyjne. Wielodomenowość i interdyscyplinarność mogą stanowić wówczas wielopłaszczyznowy oręż w walce z manipulacją. Tworzenie świadomości, dialogu społecznego oraz mobilizowanie społeczności do aktywnego udziału w rozprzestrzenianiu prawdziwych informacji i walki z dezinformacją może pomóc w ograniczaniu skuteczności działań wrogiej propagandy. Ponadto, biorąc pod uwagę częstą transgraniczność operacji wpływu społecznego, istotną aktywnością wzmacniającą obronę przeciw propagandową jest niewątpliwie współpraca międzynarodowa. Korzyści wynikające z wymiany informacji i doświadczeń, oraz koordynowanie działań między państwami stanowiłoby poszerzenie interdyscyplinarnych kompetencji w walce z rosyjską propagandą.

---

Opracował: Jarosław Wiśnicki, zespół Fundacji INFO OPS Polska

---

Zadanie publiczne finansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w konkursie „Dyplomacja Publiczna 2023”. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

---

Bibliografia

1. Chudy W., Polityka jako wojna i wojna jako polityka. W: Człowiek i państwo. Red. P. Jaroszyński. Lublin: Fundacja „Lubelska Szkoła Filozofii Chrześcijańskiej” 2006.
2. EUvsDiSiNFO, Informacje, https://euvsdisinfo.eu/pl/informacje/ [dostęp:  21.08.2023].
3. Golicyn A., Nowe kłamstwa w miejsce starych, Warszawa 2007.
4. Hoffman F.G, ,, Hybrid Warfare and challenges, przeł. P. Polko, Propaganda 2.0. Nowe media a charakter współczesnych konfliktów zbrojnych, Społeczeństwo i Edukacja 29 (2) 2018, s. 160.
5. Kubiak J., Siła symboli przeciw symbolom siły, Europejskie Centrum Solidarności,  Gdańsk 2020.
6. Lepa A., Świat manipulacji, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Częstochowa1997.
7. Legutko P., Rodziewicz D., Mity czwartej władzy. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002
8. McQuail D., Teoria komunikowania masowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
9. Seklecka A., Polityka – media – manipulacja medialna. Przypadek Polski po 1989 roku., Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.
10. Skibiński P., Wiścicki T., Polityka, historia, propaganda [w:] Polityka czy propaganda. PRL wobec historii, red., Warszawa 2009.
11. Wojciechowski S., R. Fiedler R., Zagrożenia asymetryczne współczesnego świata, (2009) Poznań: Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM.
12. Volkoff, V., Dezinformacja. Oręż wojny, oprac. (tłum. z franc.), Warszawa 1991.
13. Zaremba M., Rosja w rocznicę rzezi wołyńskiej oskarża Ukrainę na forum ONZ. Polska i 45 Państw bojkotuje posiedzenie, https://www.wprost.pl/polityka/10778995/rosja-w-rocznice-rzezi-wolynskiej-oskarza-ukraine-na-forum-onz-polska-i-45-panstw-bojkotuja-posiedzenie.html [dostęp: 23.09.2023].